«Κάτω ἀπὸ τὸν γαλάζιο ἀττικὸ οὐρανό, ἀλλὰ καὶ κάτω ἀπὸ τὸν σκοτεινὸ συννεφιασμένο ὁρίζοντα τῆς δούλης Κύπρου, γιορτάζονται οἱ Ἐθνικὲς Ἐπέτειοι. Θυμίζουν στὸν ἐλεύθερο Ἑλληνισμὸ πὼς οἱ πρόγονοί των πολέμησαν σὰν λιοντάρια γιὰ νὰ τοὺς χαρίσουν τὴ Λευτεριά. Μᾶς δίδουν ἀκόμα θάρρος καὶ ἐλπίδα στοὺς σκλαβωμένους, πὼς ἡ μέρα τοῦ λυτρωμοῦ δὲν εἶναι ὄνειρο ἀπραγματοποίητο». Εὐαγόρας Παλληκαρίδης
Τὴν 1η Ἀπριλίου τιμοῦμε τὸν ἐθνικοαπελευθερωτικὸ ἀγῶνα τῆς ΕΟΚΑ (Ἐθνικὴ Ὀργάνωσις Κυπρίων Ἀγωνιστῶν). Ἡ Κύπρος, ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 19ου αἰῶνα, βρισκόταν ὑπὸ βρετανικὴ κυριαρχία καὶ οἱ Ἑλληνοκύπριοι, ποὺ ἀποτελοῦσαν τὴν πλειονότητα τοῦ πληθυσμοῦ, ἐμπνευσμένοι ἀπὸ τὴ Μεγάλη Ἰδέα, διεκδικοῦσαν τὴν ἕνωση μὲ τὴν Ἑλλάδα. Οἱ βρετανικὲς ἀρχές, ὅμως, ἀρνοῦνταν κάθε συζήτηση γιὰ αὐτοδιάθεση, ὁδηγῶντας σὲ κλιμάκωση τῆς ἔντασης.
Ὁ ἀγῶνας τῆς ΕΟΚΑ ξεκίνησε τὴν 1η Ἀπριλίου 1955, ὑπὸ τὴν ἡγεσία τοῦ Γεωργίου Γρίβα (Διγενῆ), μὲ ἐπιθέσεις κατὰ βρετανικῶν στρατιωτικῶν καὶ διοικητικῶν στόχων, προκαλῶντας τεράστια ἔκπληξη τόσο στὶς ἀποικιακὲς ἀρχὲς ὅσο καὶ στοὺς Κυπρίους. Ἡ βρετανικὴ ἀπάντηση ἦταν ἰδιαίτερα σκληρή, μὲ συλλήψεις, βασανιστήρια, ἐκτελέσεις καὶ εἰδικὰ στρατόπεδα κράτησης.
«Τὴ νύκτα μὲ δένουν χειροπόδαρα σὲ ἕνα σιδερένιο κρεβάτι καὶ χορεύουν ἀπάνω μου μέχρι νὰ λιποθυμήσω. Καὶ τότε μοῦ βουτοῦν τὸ κεφάλι σὲ ἕναν κουβᾶ γεμᾶτο κρύο νερὸ καὶ τὸ κρατᾶνε ἐκεῖ βουτηγμένο, χωρὶς νὰ παίρνω ἀναπνοή, ὥσπου νὰ χάσω καὶ πάλι τὶς αἰσθήσεις μου. 11 μέρες τώρα μὲ ξυπνοῦν καὶ μὲ σηκώνουν μὲ ἄγριες φωνές, μόλις κλείσω γιὰ λίγο τὰ μάτια μου, μὲ γυμνώνουν καὶ μὲ κτυποῦν ἀλύπητα». Εὐαγόρας Παλληκαρίδης
Οἱ Ἕλληνες τῆς Κύπρου συμμετεῖχαν ἐνεργὰ στὸν ἀγῶνα, εἴτε ὡς μαχητὲς εἴτε προσφέροντας τὴν ἀπαραίτητη ὑλικοτεχνικὴ ὑποστήριξη. Ἰδιαίτερα σημαντικὴ ἦταν ἡ συμμετοχὴ τῶν νέων, μαθητῶν καὶ ἐργαζομένων, οἱ ὁποῖοι ἔδειξαν ἀπαράμιλλο θάρρος καὶ αὐταπάρνηση.
«Παλιοί μου συμμαθητές. Αὐτὴ τὴν ὥρα κάποιος λείπει ἀνάμεσά σας, κάποιος φεύγει ἀναζητῶντας λίγο ἐλεύθερο ἀέρα. Κάποιος ποὺ μπορεῖ νὰ μὴν ξαναδεῖτε παρὰ μόνο νεκρό. Μὴν κλάψετε στὸν τάφο του. Δὲν κάνει νὰ τὸν κλαῖτε. Λίγα λουλούδια τοῦ Μαγιοῦ σκορπᾶτε του στὸ τάφο. Τοῦ φτάνει αὐτὸ μονάχα». Εὐαγόρας Παλληκαρίδης
Ἡ ΕΟΚΑ διατήρησε τὴ δράση της, παρὰ τὶς δυσκολίες καὶ τὶς ἀντιδράσεις ἀπὸ τὴν τουρκοκυπριακὴ κοινότητα καὶ ἄλλες πολιτικὲς ὁμάδες, χρησιμοποιῶντας τακτικὲς ἀνταρτοπολέμου στὰ βουνά του Τροόδους καὶ δίκτυα ὑποστήριξης στὸν ἀστικὸ πληθυσμό, μέχρι τὸ 1959, ὅταν ὑπογράφηκαν οἱ Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου ποὺ ὁδήγησαν στὴν ἀνεξαρτησία τῆς Κύπρου τὸ 1960, χωρὶς ὅμως νὰ ἔχει ἐπιτευχθεῖ ἡ πολυπόθητη ἕνωση.
Ποιοί ἦταν, ὅμως, αὐτοὶ οἱ νέοι, οἱ ὁποῖοι ἀποφάσισαν νὰ θυσιαστοῦν γιὰ τὴν ἐλευθερία τῆς Πατρίδας τους; Ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, παιδιὰ τῶν Κατηχητικῶν καὶ πνευματικοπαίδια τοῦ παπα-Σταύρου Παπαγαθαγγέλου, τοῦ Πνευματικοῦ πατέρα τῆς ΕΟΚΑ.
«Μαζὶ μὲ τὰ ἐφημεριακά μου καθήκοντα φρόντισα κι ἐγὼ νὰ λειτουργήσουν τὰ πρῶτα Κατηχητικὰ Σχολεῖα. Πίστευα τότες πὼς ἡ λύση τῶν μεγάλων προβλημάτων θὰ μποροῦσε νὰ πραγματοποιηθεῖ μὲ ἐπιτυχία, μόνο ἂν ὑπῆρχαν ἄνθρωποι φωτισμένοι καὶ ἐνάρετοι… Τὰ Κατηχητικὰ Σχολεῖα αὐτὸν τὸν σκοπὸν ἐπιδίωκαν καὶ ἐπιδιώκουν…» παπα-Σταύρος Παπαγαθαγγέλου
Ὁ παπα-Σταῦρος, ὡς ἡγέτης τῆς Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς Ἕνωσης Νέων (OXEN), μυήθηκε στὸν ἀγῶνα καὶ ἦλθε σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸν Γεώργιο Γρίβα-Διγενῆ ἀρκετὰ πρὶν ἀπὸ τὴν ἔναρξή του, ὁ ὁποῖος εἶχε χρησιμοποιήσει τὶς ὀργανώσεις νεολαίας OXEN καὶ ΠΕΟΝ ὡς «βάσεις ἐκκινήσεως, διὰ μίαν μετέπειτα πληρεστέραν συγκρότησιν τῶν μαχητικῶν ὁμάδων», ἐρχόμενος ἔγκαιρα σὲ ἐπαφὴ μὲ τοὺς ἡγέτες τῶν δύο ὀργανώσεων: π. Σταῦρο Παπαγαθαγγέλου καὶ Σταῦρο Ποσκώτη.
Οἱ ἀγωνιστὲς τῆς ΕΟΚΑ, ὅμως, δὲν ἦλθαν οὐρανοκατέβατοι· γαλουχήθηκαν σὲ παραδοσιακὲς ρωμέϊκες οἰκογένειες πιστῶν Κυπρίων, οἱ ὁποῖοι βίωναν μὲ ἁπλότητα τὴν παράδοση αἰώνων τοῦ «τρόπου» μας. Κάποιος Ἄγγλος δημοσιογράφος εἶδε, κάποια στιγμή, τοὺς γονεῖς τοῦ Παλληκαρίδη νὰ βγαίνουν ἀπὸ τὴ φυλακή. Τὰ πρόσωπά τους ἔλαμπαν. Τόσο πολὺ ἐντυπωσιάστηκε ὁ Ἄγγλος ἀπὸ τὴ θέα αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων ὥστε δὲν ἄντεξε καὶ ρώτησε ἕναν Κύπριο δημοσιογράφο: «What kind of people are they?» (Τί ἄνθρωποι εἶναι αὐτοί;). Γιὰ νὰ λάβει τὴν ἀπάντηση «Greeks»!
«…Εἰς τὰς δώδεκα ἡ ὥρα περίπου, διέκρινα εὐκρινῶς τὴν φωνήν του Πατάτσου νὰ ψάλλη τὸ “Ἔκστηθι φρίττων, οὐρανέ…”, τὸ “Ὅτε κατῆλθε πρὸς τὸν θάνατον…”, τὸ ὁποῖον δὲν ἐτελείωσαν, διότι ἔφθασαν εἰς τὴν ἀγχόνην καὶ ἐκεῖ ἔσβησεν ἡ φωνή του Πατάτσου». π. Ἀντώνιος Ἐρωτόκριτος, ἱερέας τῶν Κεντρικῶν Φυλακῶν
Ὁ ἔνοπλος ἀγῶνας τῆς ΕΟΚΑ, ἂν καὶ δὲν ὁδήγησε στὴν πολυπόθητη ἕνωση, ἔθεσε τὰ θεμέλια γιὰ τὴν ἀνεξαρτησία τῆς Κύπρου, διαμόρφωσε τὴν ταυτότητα τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας καὶ ἄφησε σημάδια βαθιὰ χαραγμένα στὴν πολιτικὴ καὶ κοινωνικὴ ζωὴ τοῦ νησιοῦ. Ὁ ἀγῶνας τῆς ΕΟΚΑ, ὅμως, δὲν ἔχει τελειώσει. Ἡ Κύπρος, ἀκόμα πληγωμένη, περιμένει πότε ἡ πατρίδα μας θὰ ξυπνήσει καί, τινάζοντας ἀπὸ πάνω της τὴν ὑποτέλεια καὶ τὴ διαφθορά, θὰ θυμηθεῖ τὸν ἑαυτό της καὶ τὸ χρέος της πρὸς τὴν Ἀδελφή της.
Ὁ παπα-Σταῦρος καὶ οἱ ἀγωνιστὲς τῆς ΕΟΚΑ πίστευαν ὅτι ἡ ἐθνικὴ ἀποκατάσταση τῆς Κύπρου θὰ ἔρθει μὲ τὴν πίστη στὸν Χριστό καὶ μὲ τὴν ἐπιστροφὴ τῶν Ἑλλήνων στὸν «Ρωμέϊκο Τρόπο». Τὰ παιδιὰ τῆς ΕΟΚΑ ἀγωνίστηκαν ἄδολα, ὄχι, ὅπως γίνεται μὲ τὶς περισσότερες ἐπαναστάσεις, γιὰ νὰ πάρουν αὐτοὶ τὴν ἐξουσία, ἀλλὰ γιὰ νὰ ἐλευθερώσουν τὴν πατρίδα μὲ τὴν πίστη στὸν Τριαδικὸ Θεό. Διασώζονται μαρτυρίες ὅτι ἀπὸ τὰ «φυλακισμένα» μνήματα τῶν ἀπαγχονισθέντων παλικαριὼν ἀναδυόταν μιὰ γλυκιὰ εὐωδία, τὴν ὁποία οἱ Ἄγγλοι προσπαθοῦσαν μάταια νὰ καλύψουν ρίχνοντας βρωμόνερα…
Καὶ πράγματι, ἕνας ἀγῶνας μυστικὸς συνεχίζεται μέσα στὰ Κατηχητικὰ καὶ στὰ Ἐξομολογητήρια τῆς Ἑλλάδας καὶ τῆς Κύπρου. Μιὰ λαμπάδα ἄσβεστη περνάει ἀπὸ γενιὰ σὲ γενιὰ κι ἕνας ψίθυρος ποὺ ὁλοένα δυναμώνει, μέχρι νὰ γίνει ἕνας δυνατὸς ἀγέρας ποὺ θὰ φυσήξει ἀπὸ τὴν Πόλη μέχρι τὸν Πενταδάκτυλο…
«Θ’ ἀκολουθήσω μὲ θάρρος τὴ μοῖρα μου. Ἴσως αὐτὸ νὰ ‘ ναι τὸ τελευταῖο μου γράμμα. Μὰ πάλι δὲν πειράζει. Δὲν λυπᾶμαι γιὰ τίποτα. Ἂς χάσω τὸ κάθε τι. Μιὰ φορὰ κανεὶς πεθαίνει. Θὰ βαδίσω χαρούμενος στὴν τελευταία μου κατοικία. Τί σήμερα, τί αὔριο; Ὅλοι πεθαίνουν μιὰ μέρα. Εἶναι καλὸ πρᾶγμα νὰ πεθαίνει κανεὶς γιὰ τὴν Ἑλλάδα. Ὥρα 7:30. Ἡ πιὸ ὄμορφη μέρα τῆς ζωῆς μου. Ἡ πιὸ ὄμορφη ὥρα. Μὴ ρωτᾶτε γιατί». Εὐαγόρας Παλληκαρίδης
