Το ζήτημα της κατάστασης στα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας απαιτεί σοβαρή, θεσμική προσέγγιση και διακομματική συνεργασία. Η ανάγκη για εκτεταμένη και αξιόπιστη ενημέρωση από αρμόδιους φορείς κρίνεται απαραίτητη, ιδιαίτερα σε θέματα που αφορούν τις συνθήκες εργασίας, την ασφάλεια του προσωπικού και την κατάσταση των κρατουμένων. Μια τέτοια ενημέρωση θα επιτρέψει στα πολιτικά κόμματα να υποβάλουν εμπεριστατωμένες προτάσεις με στόχο τη βελτίωση της λειτουργίας του σωφρονιστικού συστήματος.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT), έπειτα από επίσκεψή της στην Ελλάδα το 2021, διαπίστωσε ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις ουσιαστικής βελτίωσης των συνθηκών κράτησης. Σε συνεργασία με τον Συνήγορο του Πολίτη, συντάχθηκε σχετική έκθεση που αποτυπώνει πλήθος σοβαρών προβλημάτων. Τα κυριότερα εντοπίζονται στον υπερπληθυσμό, στις ελλείψεις προσωπικού (ιατρικού και ψυχοκοινωνικού), στις ακατάλληλες υποδομές και στην ελλιπή φροντίδα των κρατουμένων.
Η έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη για την περίοδο 2022–2023 περιλάμβανε για πρώτη φορά επιτόπια έρευνα σε όλα τα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας. Τα ευρήματα επιβεβαιώνουν ότι τα προβλήματα είναι οριζόντια και επαναλαμβανόμενα:
– Το 62% των καταστημάτων δεν διαθέτει μόνιμο γιατρό.
– Το 14% στερείται εντελώς νοσηλευτικού προσωπικού, ενώ στο 52% οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι αναγκάζονται να εκτελούν και χρέη νοσηλευτών.
– Το 50% δεν διαθέτει ούτε ψυχολόγο ούτε ψυχίατρο, ενώ το 90% των καταστημάτων αναφέρει πως έχει κρατούμενους με σοβαρά ψυχικά προβλήματα.
Επιπλέον, παρατηρούνται ελλείψεις σε διερμηνείς, προγράμματα απεξάρτησης, είδη ατομικής υγιεινής και γενικότερες υποδομές διαβίωσης. Ο υπερπληθυσμός φτάνει έως και το 150% σε ορισμένα καταστήματα.
Τα προβλήματα αυτά συνδέονται άμεσα με την ασφάλεια. Πρόσφατα περιστατικά, όπως η δολοφονική επίθεση σε σωφρονιστικό υπάλληλο στη φυλακή Αλικαρνασσού (Μάρτιος 2025), αποκαλύπτουν τον κίνδυνο που αντιμετωπίζει το προσωπικό, ιδίως όταν είναι υποστελεχωμένο ή χωρίς επαρκή τεχνικά μέσα επιτήρησης. Η κακή συντήρηση εγκαταστάσεων, η έλλειψη σύγχρονου εξοπλισμού, και η μη λειτουργική εσωτερική δομή δημιουργούν συνθήκες έντασης που καταλήγουν σε βία.
Η κράτηση πρέπει να έχει και παιδαγωγικό χαρακτήρα: μέσα από την εκπαίδευση, την εργασία και τον αθλητισμό, μπορεί να λειτουργήσει επωφελώς τόσο για τον κρατούμενο όσο και για την κοινωνία. Αυτό προϋποθέτει βελτίωση όχι μόνο των συνθηκών διαβίωσης αλλά και των όρων εργασίας των υπαλλήλων. Η αξιοπρέπεια και η ασφάλεια του προσωπικού είναι προϋπόθεση για την ομαλή λειτουργία του συστήματος.
Ειδική αναφορά γίνεται στους εξωτερικούς φρουρούς, των οποίων ο ρόλος είναι καίριος. Τα αιτήματά τους – όπως η παροχή αλεξίσφαιρων, η καταβολή δεδουλευμένων υπερωριών και η ένταξη στα σώματα ασφαλείας – χαρακτηρίζονται απολύτως δίκαια και αυτονόητα. Το γεγονός ότι εν έτει 2025 εξακολουθούν να υπάρχουν ελλείψεις βασικού εξοπλισμού προστασίας, προκαλεί ανησυχία και κρίνεται απαράδεκτο.
Παράλληλα, επισημαίνονται οι καθυστερήσεις σε διαγωνισμούς προσλήψεων όπως οι 6Κ/2018 και 9Κ/2021, ενώ το οργανόγραμμα του σωφρονιστικού συστήματος παραμένει από το 2012, χωρίς να έχει προσαρμοστεί στις σύγχρονες συνθήκες – ιδίως λόγω του μεταναστευτικού. Το ενδεχόμενο μετακίνησης προσωπικού από τις φυλακές προς τα κέντρα κράτησης δημιουργεί περαιτέρω κινδύνους και απαιτεί προληπτική αντιμετώπιση.
Σημαντική είναι και η ανάγκη για άμεσες νομοθετικές πρωτοβουλίες, με συμμετοχή των συλλογικών φορέων εργαζομένων. Απορρίπτεται κάθε ιδέα ιδιωτικοποίησης σωφρονιστικών λειτουργιών, καθώς, σύμφωνα και με προηγούμενες συζητήσεις, τα παραδείγματα ιδιωτικών φυλακών δεν παρουσίασαν πλεονεκτήματα έναντι των δημόσιων.
Συνολικά, η αναβάθμιση των φυλακών πρέπει να βασίζεται σε δύο βασικούς πυλώνες:
- Σωστές διαδικασίες λειτουργίας εντός των φυλακών.
- Μέριμνα για τη βιωσιμότητα του συστήματος από την πλευρά των εργαζομένων και των κρατουμένων.
Όπως προαναφέρθηκε στην Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Σωφρονιστικού συστήματος, η “ΝΙΚΗ” ζητά επίσης την αναγνώριση των εξωτερικών φρουρών ως σώμα ασφαλείας και την ισονομία με τα λοιπά σώματα, π.χ. μέσω της αναγνώρισης διπλής πενταετίας. Η πολιτεία οφείλει να αναλάβει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για την άρση των αδικιών και την επίλυση των προβλημάτων. Τέλος, εκφράζεται η ελπίδα ότι δεν θα μετατραπούν σε αντικείμενο οικονομικής εκμετάλλευσης ευαίσθητες λειτουργίες όπως η φύλαξη και η ασφάλεια των φυλακών.
Τάσος Οικονομόπουλος
Βουλευτής Α ’Ανατολικής Αττικής της ΝΙΚΗΣ
Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω