Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αναφέρθηκε πρόσφατα με περηφάνια στην Αγία Σοφία σε μια δήλωση επ’ ευκαιρία της πέμπτης επετείου της μετατροπής της το 2020 από μουσείο σε τζαμί, μιλώντας για πράξη απελευθέρωσης. Όπως χαρακτηριστικά είπε: Η Αγία Σοφία θα παραμείνει ελεύθερη για πάντα.
Η ιστορία του αρχιτεκτονικού θαύματος που είναι γνωστό ως Ναός της του Θεού Σοφίας ή όπως καθιερώθηκε από τον λαό ως Αγία Σοφία ξεκινάει πριν 1.500 χρόνια. Από την απαρχή της ως Χριστιανική βασιλική μέχρι τη μετατροπή της σε τζαμί, έπειτα σε μουσείο και ξανά σε τζαμί, η Αγία Σοφία αποτελεί ένα επικό μνημείο της Ρωμηοσύνης, χαρακτηριστικό της ταυτότητάς της.
Η Αγία Σοφία είναι έργο του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α ́ και ολοκληρώθηκε το έτος 537 μ.Χ. ως ο καθεδρικός ναός της Κωνσταντινούπολης. Ο τεράστιος τρούλος και τα περίπλοκα ψηφιδωτά της την κατέστησαν την κορυφή της Ρωμαίικης αρχιτεκτονικής. Για σχεδόν μια χιλιετία, χρησίμευσε ως η πνευματική καρδιά της Ορθόδοξης Χριστιανοσύνης, φιλοξενώντας αυτοκρατορικές στέψεις και θρησκευτικές τελετές. Το μεγαλείο της συμβόλιζε την θεϊκή εντολή και την πολιτιστική κυριαρχία της Ρωμανίας.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της πρώιμης ιστορίας της, η Αγία Σοφία άντεξε σε εισβολές, σεισμούς και εσωτερικές συγκρούσεις. Επέζησε της Εικονομαχικής διαμάχης (726–843 μ.Χ.), κατά την οποία πολλές από τις θρησκευτικές εικόνες της καταστράφηκαν ή καλύφθηκαν, και αποκαταστάθηκε στην Χριστιανική της αίγλη από τους επόμενους ηγεμόνες. Η Δ’ Σταυροφορία το 1204 είδε τους Λατίνους Σταυροφόρους να λεηλατούν την Κωνσταντινούπολη, μετατρέποντας για λίγο την Αγία Σοφία σε παπικό ναό, αλλά μέχρι το 1261, οπότε οι Ρωμηοί απελευθέρωσαν την Πόλη και η Αγία Σοφία ανέκτησε τον ρόλο της ως Ορθόδοξος καθεδρικός ναός. Ωστόσο, η παρακμή της αυτοκρατορίας υπό την πίεση της αυξανόμενης οθωμανικής δύναμης έθεσε δυστυχώς τις βάσεις για μια πραγματικά σεισμική μετατόπιση.
Το 1453, οι Οθωμανοί Τούρκοι, με επικεφαλής τον Σουλτάνο Μωάμεθ Β ́, πολιόρκησαν και κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη, τερματίζοντας την Χριστιανική Αυτοκρατορία. Η πτώση της Πόλης ήταν ένα καταστροφικό γεγονός για τον Χριστιανισμό, σηματοδοτώντας τον θρίαμβο του Ισλάμ επί ενός βασικού Χριστιανικού οχυρού. Ο Μωάμεθ, γνωστός ως ο Πορθητής, εισήλθε στην Πόλη, η οποία τότε βρισκόταν σε κατάσταση ερήμωσης λόγω των μειωμένων πόρων της αυτοκρατορίας. Αναγνωρίζοντας την συμβολική και αρχιτεκτονική σημασία της Αγίας Σοφίας, διέταξε την άμεση μετατροπή της σε τζαμί, μετονομάζοντάς την σε Aya Sofya Camii. Χριστιανικές εικόνες και ψηφιδωτά επικαλύφθηκαν με σοβά, προστέθηκαν μιναρέδες και τοποθετήθηκαν ισλαμικά στοιχεία. Ο σταυρός στην κορυφή του τρούλου αντικαταστάθηκε με μια ημισέληνο, σηματοδοτώντας τη νέα ισλαμική ταυτότητα της πόλης.
Αυτή η μετατροπή δεν ήταν απλώς μια πρακτική αναπροσαρμογή, αλλά μια σκόπιμη πράξη κατάκτησης. Στην ισλαμική παράδοση, η μετατροπή του κύριου θρησκευτικού χώρου ενός ηττημένου εχθρού σε τζαμί συμβολίζει την κυριαρχία και την υπεροχή του Αλλάχ. Για τους Οθωμανούς, η Αγία Σοφία έγινε τρόπαιο της νίκης τους, μια δήλωση ισλαμικής υπεροχής επί του Χριστιανισμού. Με την πάροδο των αιώνων, οι Οθωμανοί διατήρησαν μεγάλο μέρος της αρχικής αρχιτεκτονικής και δομής της, αλλά πρόσθεσαν καλλιγραφικά πάνελ και άλλα ισλαμικά στοιχεία. Η Αγία Σοφία χρησίμευσε ως το κύριο τζαμί της Κωνσταντινούπολης, αντανακλώντας τον ρόλο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως το νέο κέντρο του ισλαμικού κόσμου.
Μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την εγκαθίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας υπό τον Μουσταφά Κεμάλ, η Αγία Σοφία υπέστη μια ακόμη μεταμόρφωση. Το 1935, στο πλαίσιο των εκκοσμικευτικών μεταρρυθμίσεων του Μουσταφά Κεμάλ, το τζαμί μετατράπηκε σε μουσείο, μια κίνηση που αποσκοπούσε στην εξουδετέρωση της θρησκευτικής του σημασίας και στην προώθηση του τουρκικού εθνικισμού. Αποκαλύφθηκαν Χριστιανικά ψηφιδωτά και η Αγία Σοφία έγινε παγκόσμιος χώρος πολιτιστικής κληρονομιάς, προσελκύοντας εκατομμύρια επισκέπτες ως σύμβολο της κοινής ανθρώπινης ιστορίας. Για 85 χρόνια, υπήρχε ως ουδέτερος χώρος, αν και οι εντάσεις παρέμειναν μεταξύ εκείνων που την έβλεπαν ως Χριστιανική κληρονομιά και εκείνων που την έβλεπαν ως ισλαμική.
Τον Ιούλιο του 2020, ο Ερντογάν ανακοίνωσε την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, μια απόφαση που αναζωπύρωσε την διαμάχη. Αυτή η κίνηση ήταν αποτέλεσμα πίεσης από ισλαμικές ομάδες στην Τουρκία, οι οποίες υποστήριζαν ότι το καθεστώς του κτιρίου ως μουσείου αποτελούσε προσβολή της ισλαμικής κληρονομιάς του. Ο Ερντογάν, αξιοποιώντας εθνικιστικά και ισλαμιστικά αισθήματα, παρουσίασε την μετατροπή ως αποκατάσταση της τουρκικής κυριαρχίας και της μουσουλμανικής υπερηφάνειας. Στις 24 Ιουλίου 2020, η Αγία Σοφία φιλοξένησε τις πρώτες ισλαμικές προσευχές της μετά από 86 χρόνια, με τον ίδιο τον Ερντογάν να απαγγέλλει το Κοράνι κατά τη διάρκεια της τελετής. Χριστιανικά σύμβολα και ψηφιδωτά καλύφθηκαν ξανά κατά τη διάρκεια των προσευχών και το κτίριο επαναχαρακτηρίστηκε ως το Μεγάλο Τζαμί της Αγίας Σοφίας.
Η μετατροπή του 2020 ερμηνεύτηκε ευρέως ως πράξη ισλαμικής υπεροχής, ιδίως στο πλαίσιο των ολοένα και πιο δυναμικών ισλαμιστικών πολιτικών της Τουρκίας υπό τον Ερντογάν. Για πολλούς Χριστιανούς παγκοσμίως, ιδίως για τους Έλληνες, η απόφαση ήταν μια προκλητική διαγραφή της Χριστιανικής κληρονομιάς της Αγίας Σοφίας και μια υπενθύμιση της κατάκτησης του 1453. Η κίνηση αυτή καταδικάστηκε από την UNESCO και έπαιξε αρνητικό ρόλο στις σχέσεις της Τουρκίας με την Ελλάδα, την Ρωσία και άλλα έθνη με Ορθόδοξους Χριστιανικούς πληθυσμούς, οι οποίοι την είδαν ως πολιτικοποίηση ενός κοινού χώρου πολιτιστικής κληρονομιάς. Ωστόσο, η απόφαση βρήκε απήχηση στους ισλαμιστές παγκοσμίως, οι οποίοι την είδαν ως ανάκτηση της μουσουλμανικής ταυτότητας και απόρριψη του κοσμικού χαρακτήρα που επιβλήθηκε από τη Δύση.
Στην σημερινή εποχή η Δύση εγκαταλείπει τον Χριστιανισμό και παρουσιάζει έναν κοσμικό πολιτισμό σε παρακμή που υφίσταται μια επιταχυνόμενη συνθηκολόγηση με τον ισλαμικό ιμπεριαλισμό. Το μουσουλμανικό κάλεσμα για προσευχή αντηχεί στο Λονδίνο, το οποίο έχει μουσουλμάνο δήμαρχο, και σε γειτονιές σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο. Η Γαλλία εξισλαμίζεται τόσο πολύ που ένας πρώην βουλευτής εκεί παραπονέθηκε λέγοντας: έχουμε εισαγάγει έναν άλλο πολιτισμό. Ακόμα και στην Αμερική, ένας μουσουλμάνος κομμουνιστής βρίσκεται σε καλό δρόμο για να γίνει δήμαρχος της Νέας Υόρκης, του επίκεντρου των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου, ενώ η αμερικανική πολιτεία του Τέξας είναι ο τόπος της μεταστατικής ανάπτυξης των ισλαμικών θυλάκων. Όσο για τους ηγέτες των λεγόμενων Χριστιανικών Εκκλησιών στην Δύση, αυτοί ασχολούνται μόνο με τους διαθρησκειακούς διαλόγους.
Εν τω μεταξύ, ο Ερντογάν απευθύνει εκκλήσεις για μια τουρκική, αραβική και κουρδική συμμαχία για την οικοδόμηση μιας νεοοθωμανικής αυτοκρατορίας. Λίγο μετά την ομιλία του στην οποία καυχιόταν για την Αγία Σοφία, και χρησιμοποιώντας γλώσσα βουτηγμένη στον ισλαμικό μιλιταρισμό, δήλωσε σε συνέδριο του Κόμματός του Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) στην Άγκυρα: Όταν συμμαχήσαμε [στο παρελθόν], κανείς δεν μπορούσε να σταθεί μπροστά στα άλογά μας, στα σπαθιά μας, στις ασπίδες μας, στις πολεμικές μας κραυγές και στις εκκλήσεις μας για τακμπίρ [ο Αλλάχ είναι μεγάλος]!
Στην σύγκρουση των πολιτισμών, η μία πλευρά ενσαρκώνει μια ακλόνητη, φυλετική αυτοπεποίθηση και ετοιμάζεται για την νίκη, ενώ η άλλη παραλύει από αυτοαπέχθεια, ηθική σύγχυση και εκούσια τύφλωση. Τι θα χρειαστεί για να αναστραφεί η ροή της κατάστασης; Η στροφή του Ελληνικού έθνους στον πατριωτικό χώρο με την ενδυνάμωση της ΝΙΚΗΣ, η ηθική του ανάπλαση με τις παραδοσιακές αρχές και αξίες που το οδήγησαν στην νικηφόρα επανάσταση του 1821 και ο σταθερός προσανατολισμός του προς την κατεύθυνση της επανεύρεσης της Ρωμαίικης ταυτότητάς μας και της Ανάστασης του Γένους μας. Ο Ελληνισμός ως θεματοφύλακας και συνεχιστής της Ρωμαίικης παράδοσης οφείλει και μπορεί να σταθεί το ανάχωμα απέναντι στην φαντασιοπληξία του νεοοθωμανού Σουλτάνου!
Χριστόδουλος Μολυβάς
Μέλος ΘΟ Ρωμηοσύνης