Τα τελευταία χρόνια, η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει επενδύσει σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο στη λεγόμενη ψηφιοποίηση της φορολογικής διοίκησης. Η ΑΑΔΕ προβάλλεται ως ένα δήθεν σύγχρονο εργαλείο καταπολέμησης της παραοικονομίας και ως το νέο οπλοστάσιο του κράτους, που όμως παρουσιάζει μηδενική αποτελεσματικότητα. Το απέδειξε η τεράστιας κλίμακας «κομπίνα» στο Γ΄ Τελωνείο Πειραιά – μία πύλη εισόδου χιλιάδων προϊόντων. Η δε επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (EPPO), Λάουρα Κοβέσι, τη χαρακτήρισε ως ένα ακόμα κεφάλαιο στη «βιομηχανία» της απάτης ΦΠΑ.
Αποτελούσε κλασικό παράδειγμα της λεγόμενης απάτης καρουζέλ (Missing Trader Intra-Community – MTIC), όπου εγκληματικά δίκτυα και απατεώνες στήνουν μια σειρά από εικονικές ενδοκοινοτικές συναλλαγές, μέσα από τις οποίες ανακτάται παράνομα ΦΠΑ. Οι επιτήδειοι που διαπράττουν τη συγκεκριμένη απάτη εκμεταλλεύονται το σύστημα ενδοκοινοτικών εμπορικών συναλλαγών, στις οποίες, με βάση την ενωσιακή φορολογική νομοθεσία, δεν επιβάλλεται ΦΠΑ. Το γεγονός αυτό λειτουργεί ως εφαλτήριο για την απάτη.
Στην ουσία, μέσω της απάτης αυτής:
• Εμπορεύματα διακινούνται μέσω διαδοχικών εταιρειών-«φαντασμάτων».
• Ο ΦΠΑ εισπράττεται από τον τελικό αγοραστή, αλλά δεν αποδίδεται ποτέ στο κράτος.
• Εμπλέκονται εικονικές ενδοκοινοτικές συναλλαγές, πλαστά τιμολόγια και υποτιμολογήσεις, ώστε να εξουδετερωθεί ο αναλογούν φόρος.
Η επιχείρηση «Calypso» είναι ένα από τα πολλά περιστατικά που πλήττουν τα θεμέλια της οικονομίας, εγχώριας και ενωσιακής. Η ζημιά που προκλήθηκε – πάνω από 700 εκατομμύρια ευρώ από δασμούς και ΦΠΑ – καθώς και η ανακάλυψη 5,2 εκατομμυρίων ευρώ σε μετρητά στην κατοχή τελωνειακών υπαλλήλων και εκτελωνιστών, κατέστησαν σαφές ότι επρόκειτο για ένα καλά οργανωμένο κύκλωμα, το οποίο λειτουργούσε ανενόχλητο για 10 χρόνια, μέχρι να επέμβουν η EPPO, η OLAF και η EUROPOL.
Γιατί η υπόθεση «Calypso» δεν αποκαλύφθηκε από την ελληνική κυβέρνηση ή την ΑΑΔΕ, αλλά από τη δράση ευρωπαϊκών θεσμών; Η ανικανότητα της διοίκησης της ΑΑΔΕ μπορεί να βαρύνει την ίδια, αλλά αποτελεί και προσβολή προς τον ελληνικό λαό, που διαπιστώνει ότι οι φωστήρες και σωτήρες της κυβέρνησης χρειάζονται «φροντιστήριο» και εξωτερική βοήθεια για να αντιληφθούν και να διαλευκάνουν μία υπόθεση.
Αυτό δημιουργεί την εικόνα μιας κυβέρνησης που χρησιμοποιεί τα ηλεκτρονικά μέσα ελέγχου για να είναι αποτελεσματική στην είσπραξη φόρων μόνο από τους συνεπείς πολίτες και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, αλλά αδύναμη και απρόθυμη να αντιμετωπίσει τη μεγάλη διαφθορά και τη συστηματική φοροδιαφυγή που οργανώνεται σε υψηλά επίπεδα.
Όπως είναι γνωστό, η απουσία «πολιτικής βούλησης» δεν μεταφράζεται πάντα σε σαφείς και συγκεκριμένες εντολές αδράνειας, αλλά προφανώς εκδηλώνεται και ως:
• Ανοχή – μια σιωπηρή αποδοχή της ύπαρξης τέτοιων φαινομένων.
• Αδυναμία – η μη παροχή των απαραίτητων πόρων ή της ανεξαρτησίας στους ελεγκτικούς μηχανισμούς.
• Επιλεκτικότητα – η στόχευση μικρότερων παραβατών έναντι των μεγάλων «παικτών».
• Έλλειψη πολιτικής πίεσης – η μη απαίτηση άμεσων και δραστικών αποτελεσμάτων από τους αρμόδιους φορείς.
Όπως και να έχει, οι επιπτώσεις είναι πολύ σοβαρές, δεδομένου ότι η Ελλάδα εξακολουθεί να χάνει τεράστια ποσά από τη φοροδιαφυγή, ποσά που θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν την παιδεία, την υγεία και την κοινωνική πρόνοια.
Ποιες απαντήσεις έχει η κυβέρνηση και ο διοικητής της ΑΑΔΕ των δανειστών – της οποίας η ίδρυση αποτέλεσε μνημονιακή επιταγή και συστάθηκε με τον νόμο 4389/2016 χωρίς νομική προσωπικότητα – για τον έλεγχο των λιστών Μπόργιανς και Λαγκάρντ, για τον έλεγχο των λιστών εικονικών τιμολογίων, για τη φοροαποφυγή φυσικών και νομικών προσώπων σε φορολογικούς παραδείσους (Ισλανδία, Κύπρος, Channel Islands, Νήσοι Cayman και αλλού), τα οποία διαμένουν στην Ελλάδα; Από τις εντολές ελέγχου που εκδόθηκαν για τις λίστες Μπόργιανς και Λαγκάρντ, πόσες πραγματοποιήθηκαν; Ποια ποσά καταλογίστηκαν; Πόσα εισπράχθηκαν;
Βάσει του ιδρυτικού της νόμου 4389/2016, ο οποίος τροποποιήθηκε με τον νόμο 5162/2024 (ΦΕΚ Α΄ 198/05-12-2024), η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων τυγχάνει λειτουργικής ανεξαρτησίας, διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας και δεν υπόκειται σε έλεγχο ή εποπτεία από κυβερνητικά όργανα, παρά μόνο σε κοινοβουλευτικό έλεγχο.
Αποτελεί δε κοινή διαπίστωση, όπως προκύπτει από τις τοποθετήσεις βουλευτών πολλών κομμάτων που μετέχουν στην Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας (βλ. πρακτικά έτους 2022, όπου είχε προσέλθει ο Διοικητής της ΑΑΔΕ Γ. Πιτσιλής), ότι η ίδρυση και λειτουργία της ΑΑΔΕ αποτέλεσε μνημονιακή δέσμευση έναντι των δανειστών. Δεν υφίσταται σύγχρονο ευρωπαϊκό ή άλλο κράτος στο οποίο η Αρχή Δημοσίων Εσόδων είναι ανεξάρτητη αρχή χωρίς μάλιστα να λογοδοτεί στο Υπουργείο Οικονομικών.
Τα ανωτέρω καθιστούν την ΑΑΔΕ υπερεξουσία, δεδομένου ότι ελέγχει τα φορολογικά και τελωνειακά έσοδα του κράτους καθώς και το Γενικό Χημείο του Κράτους, χωρίς να υπόκειται σε ιεραρχικό έλεγχο ή εποπτεία από το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας (άρθρο 5 του ν. 4389/2016). Ο δε διοικητής της δεν προσέρχεται υποχρεωτικά – τουλάχιστον μία φορά κατ’ έτος – στην Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας για τον ετήσιο απολογισμό και την παρουσίαση των μελλοντικών σχεδιασμών της.
Στην περίπτωση δε διαφωνίας του Υπουργού Οικονομικών με τον Διοικητή της ΑΑΔΕ σχετικά με την εφαρμογή της φορολογικής πολιτικής, το ζήτημα παραπέμπεται από τον Υπουργό Οικονομικών στο Συμβούλιο Διοίκησης της Αρχής (άρθρο 5, παρ. 4 του ν. 4389/2016). Δηλαδή, η εξουσία της απόφασης επανέρχεται στην ΑΑΔΕ!
Πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποκαλύπτει μια εικόνα για την Ελλάδα που, παρά τις κυβερνητικές εμμονές με την ψηφιοποίηση, παραμένει απογοητευτική: το 2022, το κενό ΦΠΑ στην Ελλάδα ανήλθε σε 13,7%, ενώ η χώρα βρίσκεται στην 5η χειρότερη θέση μεταξύ των κρατών-μελών (https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_6482).
Η «επίδοση» αυτή σαφώς δεν συνιστά πρόοδο στην πάταξη της φοροδιαφυγής, δεδομένου ότι:
- Πρώτον, τα διαφυγόντα έσοδα των 3 δισ. ευρώ εξακολουθούν να είναι κολοσσιαία.
- Δεύτερον, δεν οφείλεται σε διαρθρωτικές παρεμβάσεις και δεν συνδέεται με νέες στρατηγικές καταπολέμησης της φοροδιαφυγής (π.χ. μαζικούς ελέγχους, διασταυρώσεις εισοδημάτων κ.λπ.). Άρα, η όποια βελτίωση που ενίοτε μπορεί να συμβεί είναι καθαρά συγκυριακή και δεν προέρχεται από διεύρυνση της φορολογικής βάσης ή ένταξη της παραοικονομίας στη νόμιμη αγορά, αλλά από αύξηση φόρων, με υψηλό κοινωνικό κόστος. Άλλωστε, αυτό το παραδέχεται και η ΑΑΔΕ. Σύμφωνα με το Επιχειρησιακό Σχέδιό της για το 2024, στόχευαν σε εισπράξεις 65 δισ. ευρώ, αλλά με τις καθημερινές πιέσεις και τις λοιπές μεθόδους «κατάφεραν» να εισπράξουν 71,3 δισ. ευρώ, δηλαδή 6,3 δισ. ευρώ επιπλέον.
- Τρίτον, το ελληνικό «κενό ΦΠΑ» (13,7%) παραμένει υπερδιπλάσιο της τιμής της διαμέσου στην Ε.Ε., η οποία ήταν 6,0% το ίδιο έτος, γεγονός που καταδεικνύει επίμονες αδυναμίες στους φορολογικούς ελέγχους και στην πρόληψη.
Η στάση της κυβέρνησης απέναντι στο έργο της Ευρωπαίας Εισαγγελέως ήταν περίπου παρόμοια με αυτήν στο σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ: επέλεξε τη σιωπή και την υποτίμηση των αποκαλύψεων. Το κυβερνητικό στρατόπεδο αποφεύγει κάθε είδους λογοδοσία. Οι έλεγχοι της ΑΑΔΕ γίνονται στο σκοτάδι και οι μεγάλες υποθέσεις θάβονται κάτω από χιλιάδες φακέλους μικρομεσαίων, οπότε η φοροδιαφυγή των οικονομικά ισχυρών παραμένει το πιο θεσμοθετημένο κοινωνικό έγκλημα στην Ελλάδα, όχι επειδή δεν μπορούμε να την πατάξουμε, αλλά επειδή η κυβέρνηση δεν επιθυμεί.
Επομένως, δεν μπορεί να πείσει τους πολίτες ότι η ψηφιοποίηση είναι εργαλείο δικαιοσύνης, όταν ταυτόχρονα αποκαλύπτονται τέτοια σκάνδαλα διαφθοράς στον πυρήνα του κρατικού μηχανισμού. Η ελληνική κοινωνία, όμως, απαιτεί και δικαιούται ένα κράτος που θα λειτουργεί με διαφάνεια και δικαιοσύνη για όλους, όχι μόνο για τους λίγους και εκλεκτούς.
Ως ΝΙΚΗ, πιστεύουμε ότι το σκάνδαλο στο Γ΄ Τελωνείο Πειραιά δεν είναι απλώς μια ποινική υπόθεση. Είναι ένα πολιτικό γεγονός που φανερώνει τα όρια μιας κυβέρνησης που επενδύει στην εικόνα και όχι στην ουσία, που προστατεύει τη φοροδιαφυγή των ισχυρών και ελέγχει πιεστικά τους αδύναμους. Η μάχη κατά του οικονομικού εγκλήματος δεν κερδίζεται με εφαρμογές και πλατφόρμες που καταρρέουν, αλλά με ακλόνητη πολιτική βούληση να χτυπηθεί η διαφθορά στην καρδιά του συστήματος, με ανεξάρτητα ελεγκτικά σώματα (όπως το ΣΔΟΕ, που η κυβέρνηση κατήργησε) και με στήριξη των ανθρώπων που έχουν το θάρρος να το αντιμετωπίσουν.
Αντώνης Καλόγηρος
Γιώργος Παλαιτσάκης
Κωνσταντίνος Αγγέλου
Θ.Ο. Εθνικής Οικονομίας της ΝΙΚΗΣ