Ζούμε σε μια εποχή όπου η τεχνολογία υπόσχεται ευκολία, ταχύτητα και αυτοματοποίηση. Όμως, πίσω από αυτή τη σιωπηλή υπόσχεση κρύβεται μια νέα μορφή εξουσίας που δεν χρειάζεται ούτε στρατό ούτε λογοκρισία για να επιβληθεί. Αρκεί κάτι απλό: να σε ταυτοποιεί παντού, να σε βλέπει, να σε γνωρίζει, να σε καταγράφει.
Και πρέπει να ρωτήσουμε: ποιοι το προωθούν και τι κερδίζουν;
Οι κυβερνήσεις το θέλουν γιατί τους προσφέρει κάτι που δεν είχαν ποτέ: ολική εικόνα του πολίτη σε πραγματικό χρόνο. Ένας ενιαίος αριθμός, μια ψηφιακή ταυτότητα, ένα μητρώο. Όλα συνδεδεμένα, όλα προσβάσιμα, όλα αξιοποιήσιμα.
Οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες το στηρίζουν γιατί αποκτούν πρόσβαση στα πιο πολύτιμα δεδομένα: τις καθημερινές συνήθειες εκατομμυρίων ανθρώπων. Στον 21ο αιώνα, η πληροφορία είναι το νέο πετρέλαιο. Όποιος έχει τα δεδομένα, ελέγχει τον άνθρωπο που τα παράγει.
Αυτό το ψηφιακό καθεστώς έχει τεράστιο κέρδος: σε εξουσία, σε επιρροή, σε δεδομένα, σε χρήμα. Ακόμα και χωρίς πρόθεση κατάχρησης, η δομή του συστήματος δημιουργεί συνθήκες απόλυτου ελέγχου. Αρκεί η δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί. Όταν η πρόσβαση σε υπηρεσίες, παροχές ή μετακίνηση περνάει από έναν ενιαίο κωδικό, η εξάρτηση δεν είναι επιλογή, είναι υποχρέωση. Και εκεί ακριβώς δημιουργείται ο κίνδυνος.
Αλλά υπάρχει και ένας τρίτος πυλώνας ο οποίος είναι λιγότερο συζητημένος, μα ίσως ο πιο καθοριστικός. Είναι η μετατόπιση της ισχύος από τους θεσμούς στους ιδρυτές (founders) των τεχνολογικών κολοσσών. Μια μικρή ομάδα ανθρώπων, με εξουσία εξωθεσμική, υπερεθνική, αδιαφανή. Δεν κυβερνούν κράτη, αλλά ελέγχουν κάτι βαθύτερο. Ελέγχουν τις ψηφιακές υποδομές από τις οποίες εξαρτώνται κράτη και πολίτες. Τα όρια της ιδιωτικότητας, της τεχνητής νοημοσύνης, της πρόσβασης στην πληροφορία καθορίζονται από διοικητικά συμβούλια και όχι από κοινοβούλια. Και αυτό δεν είναι τάση. Ήδη είναι μία πραγματικότητα.
Όταν αυτοί οι τρεις πυλώνες ευθυγραμμίζονται, το κράτος για έλεγχο, οι εταιρείες για κέρδος, οι founders για επιρροή, τότε η Δημοκρατία δεν απειλείται από κάτι που φαίνεται. Απειλείται από κάτι που λειτουργεί σιωπηλά. Από μια νέα μορφή συγκεντρωτισμού, ψηφιακά επιχρυσωμένη, που ζητά από τον πολίτη όχι απλώς να υπακούσει, αλλά να καταχωρηθεί.
Αυτή η μορφή συγκεντρωτικού ελέγχου δεν χτυπά την πόρτα με ορατά σημάδια, αντίθετα, εισχωρεί αθόρυβα στην καθημερινότητα, μέσα από μικρές «διευκολύνσεις» και νέες διαδικασίες που φαίνονται αθώες. Δεν εμφανίζεται με εντυπωσιακές κινήσεις, ούτε με απαγορεύσεις που σηκώνουν θόρυβο. Εμφανίζεται σταδιακά, με «διευκολύνσεις», με «ψηφιακό μετασχηματισμό», με «ενοποίηση υπηρεσιών». Κι όμως, πίσω από αυτά κρύβεται ένα νέο είδος συγκεντρωτισμού εξουσίας.
Αυτή η ψηφιακή εξουσία που εισχωρεί παντού, αρχίζει από κάτι φαινομενικά αθώο. Ξεκινάει από ένα ενιαίο ψηφιακό αναγνωριστικό που σε ακολουθεί παντού. Στις υπηρεσίες, στις συναλλαγές, στις πλατφόρμες, στην καθημερινότητά σου. Δεν χρειάζεται πλέον να σε παρακολουθούν. Αρκεί να συνδέουν όλα όσα κάνεις με τον ίδιο αριθμό. Και όταν όλα τα μητρώα, υγεία, εργασία, οικονομικά, κοινωνικές παροχές, μπορούν τεχνικά να «μιλούν» μεταξύ τους, τότε σχηματίζεται ένα πλήρες προφίλ σου. Όχι μόνο τι έκανες, αλλά και τι είσαι, τι πιστεύεις, τι επιλέγεις.
Αυτό είναι το σημείο όπου τελειώνει η ελευθερία και αρχίζει ο έλεγχος. Δεν χρειάζεται καταστολή. Χρειάζεται μόνο να εξαρτάται η ζωή σου από μια ψηφιακή ταυτότητα ή έναν μοναδικό κωδικό. Να μην μπορείς να εξυπηρετηθείς, να πληρωθείς, να μετακινηθείς, αν δεν περνάς μέσα από αυτό το ενιαίο κανάλι. Πρόκειται για μια νέα μορφή πειθαρχίας, όχι μέσα από φόβο, αλλά μέσα από ανάγκη.
Το πιο ανησυχητικό γεγονός είναι ότι ένα τέτοιο σύστημα δεν χρειάζεται κακή πρόθεση για να γίνει επικίνδυνο. Αρκεί η δυνατότητά του να χρησιμοποιηθεί λάθος. Αρκεί η απουσία ανεξάρτητου ελέγχου. Αρκεί μια συγκεντρωμένη αρχιτεκτονική που επιτρέπει την πρόσβαση σε δεδομένα εκατομμυρίων ανθρώπων, χωρίς αντίβαρα.
Αυτό το ψηφιακό καθεστώς δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Είναι ο κίνδυνος που δημιουργείται όταν συγκεντρώνονται τα δεδομένα όλων σε ένα σημείο και μπορεί, τεχνικά, να σχηματίσει ολοκληρωμένο προφίλ για τον καθένα. Όταν τα τεχνολογικά εργαλεία μετατρέπονται σε μέσα περιορισμού θεμελιωδών ελευθεριών, πίσω από το προσωπείο του εκσυγχρονισμού, τότε η φαντασία γίνεται πραγματικότητα.
Σήμερα μας λένε ότι είναι «διευκόλυνση». Αύριο μπορεί να είναι περιορισμός και μεθαύριο ένα εργαλείο απόλυτου ελέγχου.
Δεν χρειάζεται να φτάσουμε εκεί. Η σιωπή δεν είναι λύση. Αρκεί να απαξιώσουμε αυτούς που τη προωθούν και να απαιτήσουμε έλεγχο, διαφάνεια και άρνηση σε κάθε υποχρεωτικότητα.
Η πρόκληση για τη ΝΙΚΗ είναι να αποκαλύψει στον πολίτη τις πραγματικές προθέσεις της εξουσίας, πριν παγιωθούν πρακτικές που απειλούν τις ελευθερίες. Θέλουμε μια ψηφιακή Ελλάδα που σέβεται τον άνθρωπο, προστατεύει τα δικαιώματά του και χρησιμοποιεί την καινοτομία για να χτίσει μια πραγματική δημοκρατία, διασφαλίζοντας ελευθερία απαλλαγμένη από ψηφιακούς φραγμούς και ελέγχους.
Γεώργιος Νικολάκος, τομεάρχης Αποδήμου Ελληνισμού της ΝΙΚΗΣ
Επικεφαλής της Θεματικής Ομάδας Ψηφιακής Διακυβέρνησης.