Παρακολουθούμε με προβληματισμό να διαμορφώνεται με εντατικούς ρυθμούς στην Ευρώπη μια νέα μορφή πολιτικής πραγματικότητα, μια «ζοφερή δημοκρατία» που παρουσιάζεται ως πρότυπο ελευθερίας, δικαιοσύνης και διαφάνειας, ενώ στην ουσία οικοδομεί συστηματικά ένα πλαίσιο ελέγχου, φίμωσης και παρακολούθησης. Και εδώ αναδύεται το παράδοξο: όσο πιο έντονα διακηρύσσουν την προστασία της δημοκρατίας, τόσο πιο έντονα και ύπουλα περιορίζουν την ουσία της.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση πέρασε σε σύσταση νέων θεσμικών εργαλείων που εγείρουν σοβαρές ανησυχίες για την ελευθερία και τη δημοκρατία. Το Digital Service Act (DSA) και το Media Freedom Act (MFA) παρουσιάστηκαν τα τελευταία τρία χρόνια ως ο σωτήρας της ελευθερίας Τύπου. Είναι όμως έτσι; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Και τα δύο υιοθετήθηκαν με τη διαδικασία της συννομοθεσίας, δηλαδή με τη σύμφωνη γνώμη Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ευρωπαϊού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου της ΕΕ. Το DSA, ένα ζήτημα για το οποίο η ΝΙΚΗ είναι το μόνο κόμμα που είχε τοποθετηθεί διεξοδικά, σοβαρά και στην πραγματική του βάση, τέθηκε σε ισχύ το 2022 και άρχισε να εφαρμόζεται στην ολότητά του το 2024. Διακηρύσσει ότι στόχος του είναι η «καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και η προστασία των χρηστών στο διαδίκτυο». Το MFA εγκρίθηκε το 2024 και τέθηκε σε εφαρμογή τον Αύγουστο του 2025, με την επίσημη αιτιολόγηση ότι θα «προστατεύει την ελευθερία και την ανεξαρτησία της δημοκρατίας».
Παρά τον τίτλο του το MFA παράγει περισσότερα προβλήματα από όσα μπορεί να λύσει. Με το πρόσχημα της διασφάλισης της «ανεξαρτησίας» η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποκτά τη δυνατότητα να ελέγχει πώς οργανώνονται και λειτουργούν τα εθνικά δημόσια ΜΜΕ. Αυτό σημαίνει ότι η ελληνική κοινωνία, όταν μιλάμε για εμάς, έχει λιγότερη βαρύτητα λόγου στα δικά της μέσα, καθώς ο έλεγχος μεταφέρεται σε υπερεθνικό επίπεδο. Επιπλέον, ο νόμος προβλέπει την ύπαρξη λεπτομερών μητρώων στα οποία θα αναφέρεται ποιος κατέχει τι στα μέσα ενημέρωσης. Παρότι αυτό φαίνεται ένα βήμα προς τη διαφάνεια, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος τα στοιχεία να χρησιμοποιηθούν για πολιτική στοχοποίηση ή να ασκηθούν πιέσεις σε εκδότες και δημοσιογράφους που δεν ευθυγραμμίζονται με την πολιτική των Βρυξελλών. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι το άρθρο 17 το οποίο ορίζει πως όλα τα κράτη-μέλη πρέπει με κάθε τρόπο να διασφαλίζουν την ακεραιότητα της πληροφόρησης και να καταπολεμούν με κάθε μέσο, ακόμη και με διώξεις δημοσιογράφων, την «παραπληροφόρηση». Τι ακριβώς όμως ορίζεται ως παραπληροφόρηση ούτε επισημαίνουν ούτε πρόκειται να το κάνουν. Με αυτόν τον τρόπο ανοίγει ο δρόμος για φίμωση, απειλή και διωγμό ενοχλητικών για την εξουσία δημοσιογράφων με το πρόσχημα ότι «βλάπτουν το δημόσιο συμφέρον» που με τα ρεπορτάζ ή τις απόψεις τους βάλλονται εναντίον των ισχυρών.
Πάμε τώρα στο DSA. Παρόμοιες διακηρύξεις ακούστηκαν και για αυτό μόνο που η πραγματικότητα τους διέψευσε. Μας υποσχέθηκαν ότι θα μας διαφυλάξουν από την παραπληροφόρηση και από «συστημικούς κινδύνους» (systemic risks) μέσα από διαδικτυακές πλατφόρμες (VLOPs), για να μην υπάρξουν επιπτώσεις στην εκλογική διαδικασία και τη δημόσια ασφάλεια. (Πραγματικά το παράδειγμα της Ρουμανίας δείχνει πως μάλλον η Ευρώπη χρειάζεται την παρέμβαση στις εκλογικές διαδικασίες, αρκεί να είναι από εκείνη και μόνο). Ο νόμος αυτός επέφερε την εξής βλαπτική για την πολυφωνία αλλαγή. Προκειμένου οι διαδικτυακές πλατφόρμες να αποφύγουν τα μεγάλα πρόστιμα κατέφυγαν σε υπερβολικό φιλτράρισμα του περιεχομένου τους, καταργώντας ακόμη και νόμιμες αναρτήσεις. Στη Γαλλία καταγράφηκαν πολλές περιπτώσεις, όπου σχόλια για τη μεταναστευτική πολιτική κατέβηκαν με την αιτιολογία ότι «προωθούν ρητορική μίσους», παρότι δεν παραβίαζαν κανένα νόμο. Στη Γερμανία διαγράφηκαν αυτόματα σχόλια που ασκούσαν κριτική στην κυβέρνηση για την ενέργεια και τον πόλεμο στην Ουκρανία. Στη Σουηδία τα πράγματα είναι ακόμη πιο σκοτεινά. Το 99% των σχολίων που διαγράφηκαν σε Facebook και YouTube ήταν πέρα για πέρα νόμιμα, αλλά κατέβηκαν προληπτικά, ώστε οι πλατφόρμες να μη ρισκάρουν πρόστιμα.
Όλα αυτά μας δείχνουν πως αντί να περιορίζεται η παραπληροφόρηση, περιορίζεται η ελευθερία λόγου, η άλλη άποψη, αυτή που δεν συμφέρει τις εκάστοτε εξουσίες. Περνάμε στο λεγόμενο chilling effect βάσει του οποίου οι πολίτες ασύνειδα και συνειδητά αυτολογοκρίνονται, η δημόσια συζήτηση αποδυναμώνεται, οι δημοσιογράφοι φοβούνται τις διώξεις, οι πλατφόρμες τα πρόστιμα και οι νόμιμες απόψεις που δεν συμφέρουν χάνονται.
Μιλάμε πλέον για έναν υπαρκτό κίνδυνο. Την ευρωπαϊκή—και όχι μόνο—δημοκρατία να μετατρέπεται σε μια καλοστημένη σκηνοθεσία. Να υψώνουν μια βιτρίνα ελευθερίας που πίσω από αυτή να κρύβεται μια νέα κανονικότητα αυταρχισμού. Δεν μιλάμε πλέον για τα οφθαλμοφανή ολοκληρωτικά καθεστώτα του 20ου αιώνα, που χρησιμοποιούσαν ωμή βία και λογοκρισία με κραυγαλέο τρόπο. Μιλάμε για μια ύπουλη τακτική. Ο αυταρχισμός «νομιμοποιείται» μέσω νόμων που φέρουν δημοκρατικούς όρους, αλλά έχουν αυστηρά, απολυταρχικά πλαίσια που βαφτίζονται «προστασία» ή «διαφάνεια».
Η Ευρώπη κατρακυλά στον αδιέξοδο δρόμο της δημοκρατικής παρακμής. Η παρρησία ποινικοποιείται, η ελευθερία Τύπου συρρικνώνεται και η πολυφωνία φιμώνεται. Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την πάλαι ποτέ ήπειρο της ελευθερίας, η «ζοφερή δημοκρατία». Στα νερά αυτής της νέας πραγματικότητας πλέει και η χώρα μας. Και δυστυχώς βουτάει όλο και πιο βαθιά επιβάλλοντας μας κάθε μορφή ελέγχου, είτε αυτή είναι ο προσωπικός αριθμός, οι κάμερες σταδιακά σε όλους τους δημόσιους χώρους, η παρακολούθηση πολιτικών και δημοσιογράφων και όσα άλλα που στο όνομα μιας μεταδημοκρατίας θα μας φέρουν.
Η ΝΙΚΗ δεν βλέπει μόνο τον κίνδυνο. Είναι η μόνη πολιτική φωνή που τον κάνει ορατό, τον αντιπαλεύει, τον καταγγέλλει και με κάθε νόμιμο μέσο επιχειρεί να τον καταστείλει. Είμαστε η απειλή της νέας τους κανονικότητας. Η φωνή ελέγχου τους. Το Κίνημα που ως πρώτο θεμέλιό του θέτει την ελευθερία βούλησης, άποψης, σεβασμού προσωπικών δεδομένων. Αυτός είναι ο στόχος μας.
Εκ του Βουλευτηρίου της ΝΙΚΗΣ
Πηγές
- European Commission – European Media Freedom Act (2024)
- European Studies Center – Media Freedom Act (europeanstudies.mcc.hu)
- epd.eu – What is still missing from the European Media Freedom Act
- European Center for Press and Media Freedom (ecpmf.eu)
- CIVICUS – European Media Freedom Act: it will be crucial for states to take seriously
- Boell Foundation – Pro první akt pro svobodná média (EMFA analysis)
- Media Publishers Europe – Statement on Article 17 of the EMFA
- Chambers – The Digital Services Act (DSA) explained
- Center for Media Pluralism and Media Freedom (CMPF) – Risk in the Digital Services Act and AI Act: implications for media freedom, pluralism and disinformation
- Tech Policy Press – Unpacking systemic risk under the Digital Services Act