Ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας ἦταν ἕνας ἄνθρωπος πού ἀπό τά πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς του ξεχώριζε καί συνεχίζει νά ξεχωρίζει, 190 χρόνια μετά τή δολοφονία του, στίς 27 Σεπτεμβρίου 1831. Οἱ βασικές του σπουδές ἦταν στόν τομέα τῆς Ἰατρικῆς. Ἐκτός ἀπό τήν ἄσκηση τῆς Ἰατρικῆς, ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας ἀνέπτυξε σημαντική ἐπιστημονική καί φιλολογική δραστηριότητα.

Διορίστηκε Σύμβουλος τῆς Ἐπικρατείας ἐνταγμένος στό τμῆμα ἐξωτερικῶν ὑποθέσεων τῆς Ρωσίας καί Γραμματέας στήν πρεσβεία τῆς Βιέννης. Λίγο ἀργότερα, τοποθετήθηκε ὡς ἀρχηγός καί διευθυντής τῆς Γραμματείας τοῦ διπλωματικοῦ τμήματος τοῦ ναυάρχου Τσιτσαγκώφ.

Ἵδρυσε καί ὀργάνωσε τήν σύγχρονη Ἐλβετία καί τέλος διορίστηκε Γραμματέας τῆς αὐτοκρατορίας, δηλαδή, Ὑπουργός Ἐξωτερικῶν τῆς Ρωσίας. Περιφρόνησε δόξα καί ἀξιώματα πού τοῦ παρεῖχε ἁπλόχερα ὁ Τσάρος. Τό 1827 ἡ Ἐθνική Συνέλευση τῆς Τροιζήνας τόν ἐπέλεξε πρῶτο κυβερνήτη τῆς Ἑλλάδας.

«Εἶμαι ἀποφασισμένος νά ἄρω τόν οὐρανόθεν ἐπικαταβαίνοντα μοί σταυρόν». Τήν συγκατάνευσή του ἔβλεπε ὡς «ὀφειλήν  εἰς ἱεράν ὑπόθεσιν»· στά λόγια του αὐτά δέν μπορεῖ κανείς νά μήν θαυμάσει τήν πίστη του καί τήν αὐτοθυσία του. 

Θεωροῦσε τόν ἑαυτό του ἐργαλεῖο στά χέρια τοῦ Θεοῦ καθώς σέ Αὐτόν καί τήν Πρόνοιά Του ἀπέδιδε κάθε τί καλό πού ἔκανε  γιά τό πολύπαθο αὐτό Ἔθνος. Γιά νά τό ἀναστήσει ἀπό τό μηδέν καί νά πραγματοποιήσει τό ἀκατόρθωτο. «Ἡ νίκη θά εἶναι δική μας, ἄν βασιλεύση εἰς τήν καρδίαν μας μόνο τό αἴσθημα τό ἑλληνικό. Ὁ φιλήκοος τῶν ξένων εἶναι προδότης», εἶχε πεῖ σέ συνομιλία μέ τόν Γεωργάκη Μαυρομιχάλη, λίγο μετά τόν ἐρχομό του.

Ἀφοσιώθηκε στήν ἀποστολή του χωρίς νά δειλιάσει μπροστά στό μίσος τῶν Εὐρωπαίων. Ὁ Μέτερνιχ ἦταν ὁ μεγάλος του ἀντίπαλος στήν Ἱερά Συμμαχία καί εἶχε ἀναγνωρίσει πώς «ὁ πιό δύσκολος ἀντίπαλος εἶναι ἐκεῖνος πού εἶναι ἀπόλυτα ἔντιμος. Ἕνας τέτοιος εἶναι ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας».

Στάθηκε ἀπέναντι στή διαπλοκή ἐνῶ ἦταν αὐτός πού γύρισε τήν πλάτη στήν ἄσκοπη καί πολυτελῆ διαβίωση. «Ἐφ’ ὅσον τά ἰδιαίτερα εἰσοδήματά μου ἀρκοῦν διά νά ζήσω, ἀρνοῦμαι νά ἐγγίσω μέχρι καί τοῦ ὀβολοῦ τά δημόσια χρήματα, ἐνῶ εὐρισκόμεθα εἰς τό μέσον ἐρειπίων καί ἀνθρώπων βυθισμένων εἰς ἐσχάτην πενίαν», ἀνέφερε χαρακτηριστικά, ἀρνούμενος τόν μισθό τοῦ Κυβερνήτου. 

Καί, πράγματι, ὁ Καποδίστριας ἀποτελεῖ μοναδική περίπτωση –ἴσως ὄχι μόνο στήν Ἑλληνική ἱστορία– πολιτικοῦ, πού ἀρνήθηκε κάθε «χρηματικήν χορηγίαν», διά νά μή ἐπιβαρύνει τό δημόσιο Ταμεῖο. Δέν ζήτησε, οὔτε πῆρε τίποτε ἀπό τήν Πατρίδα, ἀλλά ἔδωσε τά πάντα στήν Πατρίδα! 

Τό μέγεθος ὅμως τῆς θυσίας του ἦταν εἰς θέση νά ἐκτιμήσουν οἱ ἄλλοι. Ἔτσι, ὁ αὐστριακός διπλωμάτης καί ἱστορικός Πρόκες Ὄστεν σημειώνει στήν ἱστορία του ὅτι, ὅπως ἦταν τότε ἡ Ἑλλάδα, πιθανότερο ἦταν νά στηρίξει ὁ Καποδίστριας τήν Ἑλλάδα, παρά ἡ Ἑλλάδα τόν Καποδίστρια. 

Ἕνας ἀσκητής μέσα στόν κόσμο, ἀναμετρήθηκε μέ ντόπιους ἐκμεταλλευτές, πρόθυμους νά παραδώσουν τά πάντα·  γι’ αὐτούς ἡ διακυβέρνηση τοῦ Καποδίστρια, ἄν καί προερχόταν ἀπό ἕναν καλοπροαίρετο πατριωτισμό, ἦταν ἀπαράδεκτη. 

Παρέλαβε καμένη γῆ, ἐρείπια καί πείνα. «Οἱ ‘ἐπιτροπές’ καί ἡ ‘προσωρινότης’ κατέστρεψαν τήν Ἑλλάδα», ὑποστήριζε. Ἐνέπνευσε ὅμως τούς δυστυχισμένους Ἕλληνες, γιά αὐτό εἶναι καί τόσο ἐπιτακτική ἡ ἀνάγκη προβολῆς του. «Οἱ Ἕλληνες θά κατανοήσουν τήν θυσίαν μου»! 

Τό τραγικό στήν περίπτωση τοῦ Καποδίστρια εἶναι ὅτι, βέβαιος γιά τόν ἐθνοφελή χαρακτήρα τοῦ ἐπιτελουμένου ἔργου του, δέν πίστευε ὅτι θά βρεθοῦν ἀδελφοί του Ἕλληνες πού θά θελήσουν νά τά καταστρέψουν: «Οἱ Ἕλληνες», γράφει, «δέν θά φθάσουν ποτέ μέχρι τοῦ σημείου νά μέ δολοφονήσουν. Θά σεβασθοῦν τήν λευκή κεφαλή μου […]. ἄλλωστε εἶμαι ἀποφασισμένος νά θυσιάσω τήν ζωήν μου διά τήν Ἑλλάδα καί θά τήν θυσιάσω. Ἐάν οἱ Μαυρομιχαλαῖοι θέλουν νά μέ δολοφονήσουν, ἄς μέ δολοφονήσουν. Τόσον τό χειρότερον διά αὐτούς. Θά ἔλθη κάποτε ἡ ἡμέρα, κατά τήν ὁποίαν οἱ Ἕλληνες θά ἐννοήσουν τήν σημασίαν τῆς θυσίας μου».

Οἱ συνέπειες ἀπό τόν βίαιο τερματισμό τῆς ζωῆς αὐτῆς τῆς ἐξέχουσας φυσιογνωμίας βαρύνουν ἀκόμη καί σήμερα δυσμενῶς τήν χώρα μας, ἀφοῦ ἔκτοτε δέν ἔχει ἀναδειχθεῖ ἄλλη πολιτική προσωπικότητα πού νά συγκεντρώνει τέτοιες ἀρετές: Τιτάνιο ἔργο, ἀπαράμιλλη αὐταπάρνηση, πολιτική ὀξύνοια, διπλωματική διορατικότητα, ψυχική εὐγένεια, ἐσωτερική καλλιέργεια, ὑψηλό παιδαγωγικό ἰδεῶδες, ἀταλάντευτη πρόσδεση στήν ὀρθόδοξη πίστη.

Στίς δύσκολες αὐτές ἡμέρες πού διανύουμε, ὅπου ἐπικρατεῖ ἡ πανδημία τοῦ φόβου, τοῦ ψεύδους, τοῦ παραλογισμοῦ, τῆς ὀλιγοπιστίας, τῆς κοινωνικῆς τρομοκράτησης, τοῦ διχασμοῦ, τῶν ἐγκλεισμῶν, τοῦ στιγματισμοῦ τῶν ἀνθρώπων, τῆς διάρρηξης τῶν ἀνθρωπίνων σχέσεων, τῆς κατάρρευσης τῶν θεσμῶν, τοῦ διαχωρισμοῦ καί τῆς ἀποξένωσης, τό ‘’Καθεστώς’’ θά συνεχίζει νά διχάζει, νά στοχοποιεῖ, νά διαστρέφει ἀλήθειες, νά βιάζει ψυχές καί σώματα, νά ἀποποιεῖται καί νά μεταθέτει εὐθύνες. Δέν ἐλπίζουμε κάτι ἄλλο. Ἔτσι γινόταν πάντα…

Κι ἐμεῖς δέν εἴμαστε ἄμεμπτοι, οὔτε καί ἀμέτοχοΙ τῆς διχαστικῆς αὐτῆς πολιτικῆς. Ἄς προσέξουμε κι ἄς ἀναλογιστοῦμε ὁ καθένας μας τίς εὐθύνες, τά λεγόμενα καί τίς πράξεις μας. Ἄν σέ κάτι καλύτερο μποροῦμε νά ἐλπίζουμε, αὐτό προϋποθέτει νά ἐπιστρέψουμε ἠμεῖς αὐτοί εἰς ἑαυτόν, εἰς συναίσθηση ἀλήθειας· φάρος φωτεινός οἱ ἀμέτρητες ἐπιστολές τοῦ Κυβερνήτη Ἰωάννη Καποδίστρια, ἕνα διαχρονικό φύλλο πορείας γιά νά ἐξέλθουμε ἀπό τήν κρίση αὐτή.

Ἄς διδαχθοῦμε ἀπό τήν ἱστορία μας· Σστό χέρι μας εἶναι νά ἐπιλέξουμε ἐκείνους πού θά ἡγηθοῦν!

Μέσα στόν χαλασμό καί στήν ἀπελπισία ἦρθε ὁ Καποδίστριας.

Καί τώρα δέν πρέπει νά ἀπελπιζόμαστε. 

«Ἐάν ὁ Θεός μεθ’ ἠμῶν, οὐδείς καθ’ ἠμῶν».

(ἡ πρώτη φράση ἀπό τήν πρώτη του ὁμιλία πρός τόν Ἑλληνικό λαό, Αἴγινα, 1828)        

Ἀλεξία Π. Τάντση

Πηγές:

• Γιάννης Βλαχογιάννης, Ἱστορική Ἀνθολογία, 1927. 36
• Βλ. Ε. Γ. Πρωτοψάλτη, Ὁ Καποδίστριας ὡς θρησκευτική προσωπικότης, περιοδ. ΑΝΑΠΛΑΣΙΣ, ἀρ. 248, Δεκέμβριος 1976
• Ψηφιακό Ἀρχεῖο Ἰωάννη Καποδίστρια
• https://www.kapodistrias.info/viografia