Γιατί να συλλογιστεί τη Μικρά Ασία ένας Έλληνας του σήμερα;

Η Μικρασιατική Καταστροφή (1922) πιθανόν πρέπει να θεωρηθεί ως ένα από τα τρία πιο καθοριστικά γεγονότα της ελληνικής ιστορίας των τελευταίων αιώνων.

Τα άλλα δύο είναι η Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) και η Επανάσταση του 1821.

Πέρυσι, το 2021, οι Έλληνες πανηγυρίσαμε τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, που θεωρούμε ότι μας έφερε την «εθνική παλιγγενεσία», δηλαδή την αναγέννηση του έθνους μας και του λαού μας μετά από τέσσερις αιώνες Τουρκοκρατίας. Μόλις ένα χρόνο μετά, φέτος, το 2022, ακολουθεί μία συνταρακτική μαύρη επέτειος, τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Πέρυσι, γελούσαμε και γιορτάζαμε. Φέτος μελαγχολούμε – αν θρηνούμε ή απλώς μελαγχολούμε, ας το αφήσουμε αναπάντητο.

Πάντως και τα δύο έτη φαίνεται να παραμελήσαμε τα μηνύματα και τα διδάγματα που έχουν να μας προσφέρουν οι δύο αυτές επέτειοι, για να πορευτούμε στο παρόν και το μέλλον αξιοποιώντας τα προτερήματα του λαού μας και χωρίς να επαναλάβουμε τα λάθη, που μας οδήγησαν κάθε φορά σε απερίγραπτες συμφορές.

Άραγε, ένας νέος επιχειρηματίας, ένας ιδιωτικός υπάλληλος, ένας άνεργος, ένας φοιτητής ή ένας έφηβος που αγωνιά για το μέλλον, αξίζει να συλλογιστεί τη Μικρασιατική Καταστροφή; Έχει καμία σχέση με τη ζωή του και τις ζεστές και ζωντανές ανάγκες του η σφαγή και ο ξερριζωμός του ελληνικού πληθυσμού της Μικράς Ασίας, εκατό χρόνια πριν; Ακόμη κι αν ο ίδιος είναι μικρασιατικής καταγωγής, πόσο τον αφορά πραγματικά ό,τι συνέβη τότε, εκεί; Τον αφορά όσο τον αφορά το μεροκάματό του ή όσο τον αφορά μια επείγουσα ανακοίνωση για την εξαφάνιση ενός παιδιού, που πιθανόν μεταδίδεται από την τηλεόραση;

Κι όμως, αδελφέ μας, αδελφή μας, συμπολίτη και συμπατριώτη μας, σε όποια από τις παραπάνω ομάδες κι αν ανήκεις, να ξέρεις πως η ζωή σου, η ζωή των φίλων σου και της οικογένειάς σου και ολόκληρης της ελληνικής κοινωνίας είναι όπως είναι, σε μεγάλο βαθμό λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής. Και από τη Μικρασιατική Καταστροφή, πάλι, μπορείς να αντλήσεις οδηγίες και να καταλήξεις σε συμπεράσματα για τη βελτίωση της ζωής σου και της ζωής των φίλων σου και της οικογένειάς σου και της ελληνικής κοινωνίας και κατ’ επέκτασιν ολόκληρης της Ευρώπης.

Οι άμεσες συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής

Αν κερδίσαμε το ενδιαφέρον σου, σε παρακαλούμε, δώσε λίγη προσοχή στα παρακάτω.

Οι εξόφθαλμες και πολυσυζητημένες συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής ήταν:

(α) Ο ξερριζωμός εκατοντάδων χιλιάδων ομοεθνών μας (όσων δεν σφαγιάστηκαν) από τις προγονικές εστίες τους, δηλαδή πόλεις που είχαν ιδρυθεί από τους αρχαίους προγόνους μας περίπου τρεις χιλιάδες χρόνια πριν, στις οποίες είχε αναπτυχθεί η ελληνική φιλοσοφία (*) και ο ελληνικός πολιτισμός και είχαν ζήσει αμέτρητοι μεγάλοι άγιοι της Εκκλησίας μας(**) και γενικά ο ελληνισμός μεγαλουργούσε ακόμη και υπό συνθήκες Τουρκοκρατίας μέχρι και την εποχή του ξερριζωμού του.

(β) Ο τερματισμός της λεγόμενης «Μεγάλης Ιδέας», δηλαδή του οράματος του ελληνικού λαού για μια Ελλάδα μεγάλη, ισχυρή και φυσικά ανεξάρτητη, που θα περιελάμβανε όλα τα ελληνικά εδάφη, όχι μόνον εκείνα που είχαν απελευθερωθεί από τον τουρκικό ζυγό (στον βαλκανικό κορμό της Ελλάδας), αλλά και εκείνα που δεν είχαν απελευθερωθεί ακόμη και χαρακτηρίζονταν «αλύτρωτες πατρίδες», δηλαδή τα μικρασιατικά εδάφη, που ήταν τόσο ελληνικά, όσο και τα βαλκανικά. Μετά την Καταστροφή και την Ανταλλαγή των Πληθυσμών που την ακολούθησε, δε ακούμε πια να γίνεται λόγος για «αλύτρωτες», αλλά για «χαμένες πατρίδες», στις οποίες δεν υπάρχουν ελληνικοί πληθυσμοί, άρα δεν έχει και νόημα η επιθυμία να τις «απελευθερώσουμε» (εμείς βέβαια, μαζί με τους Μικρασιάτες αδελφούς μας, επιμένουμε να μιλάμε για «αλησμόνητες πατρίδες»). Αντίθετα, ο ελληνικός κορμός (η Ελλάδα, το ελληνικό κράτος) ένιωθε ότι όχι μόνο δεν μπορούσε να έχει βλέψεις επέκτασης των εδαφών του, αλλά όφειλε να ανασκουμπωθεί, για να ανακουφίσει τον πόνο των αναρίθμητων ξερριζωμένων και να τους εντάξει ομαλά στην ελληνική πραγματικότητα.

(Λίγο αργότερα εγκαινιάστηκε μια προσπάθεια εγκαθίδρυσης «ελληνοτουρκικής φιλίας», που έφτασε μέχρι την πολυσυζητημένη κίνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1934, να προτείνει για βραβείο… Νόμπελ Ειρήνης τον Κεμάλ Ατατούρκ, τον ηγέτη της Τουρκίας και σφαγέα του μικρασιατικού Ελληνισμού! Σήμερα έχει σχολιαστεί δυσμενώς από κύκλους συγκεκριμένης νοοτροπίας στην Ελλάδα ότι συνεχίζουμε να λέμε «Μικρά Ασία» και όχι «Τουρκία» και να αποκαλούμε τις μέχρι χθες ελληνικές πόλεις της Τουρκίας με τα αρχαία, ελληνικά τους ονόματα· η συνήθεια αυτή έχει θεωρηθεί συνειδητός ή υποσυνείδητος επεκτατισμός σε βάρος της γείτονος χώρας, λησμονώντας βέβαια τη διαρκή έμπρακτη και συχνά βίαιη επιθετικότητα από πλευράς της).

Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, ερχόμενοι στην «ελεύθερη Ελλάδα», τσακισμένοι, πάμπτωχοι, συχνά αναζητώντας για χρόνια τους γονείς ή τα παιδιά και άλλους συγγενείς τους, αντιμετώπισαν απερίγραπτες δυσκολίες, αλλά δυστυχώς και έντονη προκατάληψη από μεγάλη μερίδα του γηγενούς ελληνικού πληθυσμού, που ένιωσε φθόνο για το υψηλό πολιτισμικό τους επίπεδο (που ερχόταν σε αντίθεση με την απόλυτη φτώχεια τους και τα τραύματα που κουβαλούσαν) και ανησυχία, ότι οι «Τουρκομερίτες» θα τους πάρουν τη γη και τις δουλειές τους. Συνεπώς, η ένταξη της «Προσφυγιάς» στην ελληνική κοινωνία κάθε άλλο παρά εύκολη ή ανώδυνη αποδείχθηκε.

Όμως αυτό το υψηλό πολιτισμικό επίπεδο τόνωσε εκπληκτικά την ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα, εμπλουτίζοντάς τα με τα αγαθά του Ελληνισμού της Ανατολής, από μουσικά ακούσματα και συνταγές μαγειρικής, μέχρι πνευματικές αναζητήσεις, που διαμόρφωσαν τη λογοτεχνία και γενικά την ελληνική διανόηση των επόμενων γενεών(***). Και η αποχώρηση των Τούρκων που είχαν απομείνει στον ελλαδικό χώρο με την Ανταλλαγή των Πληθυσμών (1925) έφερε μεγάλη εθνολογική, πολιτισμική και θρησκευτική ομοιογένεια στη χώρα μας, αν και ταυτόχρονα σήμανε τον ολοκληρωτικό αφανισμό του ελληνικού στοιχείου από τις υπόλοιπες περιοχές της μικρασιατικής ενδοχώρας (π.χ. Καππαδοκία), που δεν είχαν πέσει θύματα της Καταστροφής.

Οι βαθύτερες συνέπειες: η αρχή της νεοελληνικής ηττοπάθειας

Υπάρχουν όμως και μερικές άλλες συνέπειες των τραγικών γεγονότων του 1922 και των ετών που ακολούθησαν, οι οποίες ίσως μας βοηθήσουν να καταλάβουμε καλύτερα τη διαχρονική σημασία τους, μέχρι σήμερα:

(α) Ο θάνατος της Μεγάλης Ιδέας σήμαινε την αρχή του συναισθήματος εθνικής μειονεξίας που αισθάνθηκε ο Έλληνας και δυστυχώς μας συνοδεύει μέχρι σήμερα. Ηττηθήκαμε, καταστραφήκαμε, γκρεμίστηκαν τα μεγαλεπήβολα όνειρά μας και συμπαρασύραμε στον θάνατο ή τον ξερριζωμό χιλιάδες αδέρφια μας. Τι είμαστε τώρα; Και ηττημένοι και ένοχοι, ανίκανοι, αδέξιοι, εύπιστοι – και κατ’ επέκτασιν δούλοι, υποτελείς και ζητιάνοι των «Μεγάλων». Ένα ανάξιο, μονίμως χρεοκοπημένο και ασήμαντο κράτος, καταδικασμένο να μην ορθοποδήσει ποτέ, αλλά να ζει με δανεικά από τους πραγματικά άξιους και ικανούς λαούς, και μόνο να εξάγει τα καλύτερα παιδιά του, ως μετανάστες, για να προκόβουν και να μεγαλουργούν «έξω», προς όφελος άλλων!

Αν σου θυμίζουν κάτι από τη σημερινή κατάσταση της πατρίδας μας όλα αυτά, να θυμάσαι, σε παρακαλούμε, πως η μαχαιριά της Μικρασιατικής Καταστροφής είναι που πονάει και δεν έχει γιατρευτεί ακόμη.

(β) Η γειτονική μας Τουρκία έχει καταστεί θανάσιμη απειλή, που ολοένα διογκώνεται, και κανείς από ελληνικής πλευράς δεν τολμά να της απαντήσει σπαρτιατικά, γιατί η ανάμνηση της πανωλεθρίας και του ξερριζωμού βρίσκεται ακόμη κρυμμένη στο συλλογικό μας υποσυνείδητο, όπως και στο συλλογικό υποσυνείδητο κάθε ελληνικής ηγεσίας. 

Πάντοτε οι λογικοί άνθρωποι, όλων των λαών, επιθυμούν την ειρήνη και τη ζωή, όχι τον πόλεμο και τον θάνατο. Όμως οι πρόγονοί μας, όπως αποδεικνύει η ιστορία, γενικά ήταν σε ετοιμότητα να υπερβούν την αγάπη για τη ζωή και τον φόβο του θανάτου και να θυσιάσουν τον εαυτό τους, τόσο για την πατρίδα τους ως ιδέα, όσο και για τα χώματά τους και για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια τη δική τους, της οικογένειάς τους και ολόκληρου του λαού τους, του λαού μας. Έφευγαν από το σπίτι τους και πέθαιναν σαν ήρωες.

Αν λοιπόν γνωρίζεις ότι το Αιγαίο κινδυνεύει (το Αιγαίο με τα πολλά νησιά και τους ελληνικούς πληθυσμούς), επειδή η Τουρκία διεκδικεί ωμά ένα μεγάλο τμήμα του, αν γνωρίζεις επίσης ότι περιέχει υποθαλάσσιο πλούτο τεράστιας αξίας, που η εξόρυξή του θα οδηγούσε σε διέξοδο την ελληνική οικονομία και συνακόλουθα την κοινωνία, κι όμως οι ελληνικές ηγεσίες δεν τολμούν να τον αγγίξουν (παρότι βρίσκεται σε περιοχή νόμιμης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της πατρίδας μας – της πολυσυζητημένης ΑΟΖ – που οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν έχουν τολμήσει ακόμη να την ανακηρύξουν), να θυμάσαι, σε παρακαλούμε, πως η μαχαιριά της Μικρασιατικής Καταστροφής είναι που πονάει και δεν έχει γιατρευτεί ακόμη.

(γ) Από την Ανταλλαγή των Πληθυσμών (1925) εξαιρέθηκαν οι μουσουλμάνοι της Θράκης, από ελληνικής πλευράς, και οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου (δυο αιγαιοπελαγίτικων νησιών που υπάγονται στη γείτονα χώρα) από πλευράς της Τουρκίας. Έτσι ακριβώς αναφέρονται στις συνθήκες: «μουσουλμάνοι» από εδώ (Έλληνες δηλαδή μουσουλμανικού θρησκεύματος), «Έλληνες» από την άλλη, χριστιανοί ορθόδοξοι στο θρήσκευμα φυσικά.

Όμως η επεκτατική εξωτερική πολιτική και η απάνθρωπη εσωτερική πολιτική της Τουρκίας, πέτυχε ώστε οι Έλληνες της ΚΠολης, της Ίμβρου και της Τενέδου να πέσουν θύματα ανείπωτης βίας και εκτοπισμών, όπως των βιαιοτήτων της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 («Σεπτεμβριανών») από τον τουρκικό όχλο εναντίον των Ελλήνων και των Αρμενίων της ΚΠολης, γεγονός που φαίνεται να αποσιωπάται εντελώς στην ελληνική πραγματικότητα, ίσως για να μην αυξάνονται οι ενοχές μας για την εγκατάλειψη των Ελλήνων της Πόλης από το ελληνικό κράτος στη μοίρα τους.

Παράλληλα, η μουσουλμανική μειονότητα της ελληνικής Θράκης (Δυτικής Θράκης, γιατί υπάρχει και Ανατολική Θράκη, που υπάγεται στην Τουρκία) έχει επίσης εγκαταλειφθεί από τις ελληνικές κυβερνήσεις και γίνεται βορά της τουρκικής προπαγάνδας, η οποία καλλιεργεί στους Έλληνες μουσουλμάνους την πεποίθηση ότι είναι Τούρκοι και η πραγματική πατρίδα τους είναι η Τουρκία!

Εκτός όμως από τα παραπάνω, το ζήτημα περιπλέκεται ακόμη περισσότερο, λόγω της βέβαιης γνώσης ότι μεγάλο μέρος του σημερινού τουρκικού πληθυσμού (οπωσδήποτε εκείνοι που ήρθαν από την Ελλάδα, οι οποίοι ήταν και ελληνόφωνοι, αλλά και μεγάλη μερίδα των γηγενών της Τουρκίας) είναι απόγονοι εξισλαμισθέντων Ελλήνων, οι οποίοι ασπάστηκαν το Ισλάμ λόγω των αφόρητων συνθηκών διαβίωσης της εποχής της Τουρκοκρατίας, ενώ συγχρόνως αυξάνονται οι επώνυμες και πραγματικές μαρτυρίες για ύπαρξη κρυπτοχριστιανών, ελληνικής καταγωγής, που παρέμειναν στην Τουρκία υποδυόμενοι τους μουσουλμάνους και οι απόγονοί τους παραμένουν κρυπτοχριστιανοί ακόμη και σήμερα.

Όταν λοιπόν το τουρκικό κράτος καλλιεργεί στον λαό του το μίσος εναντίον της Ελλάδας, σε μεγάλο βαθμό στην πραγματικότητα του υποβάλλει την ιδέα να μισεί την ίδια του τη μάνα.

Τρία διδάγματα: οι διαχρονικοί «σύμμαχοι», η ελληνική ηγεσία και εκείνοι που κάνουν τη διαφορά

Θα ολοκληρώσουμε αυτές τις σκέψεις με τρία διδάγματα, που μπορούμε να αποκομίσουμε από τη μικρασιατική τραγωδία.

Το πρώτο είναι ο ρόλος των διαχρονικών «Μεγάλων Δυνάμεων», των υποτιθέμενων «συμμάχων μας», που τότε ήταν «σύμμαχοί μας» στο πεδίο μάχης του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στη συνέχεια διατήρησαν τον ίδιο ρόλο στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατόπιν κηδεμόνευσαν την Ελλάδα, χειραγωγώντας απροκάλυπτα τις περισσότερες ελληνικές κυβερνήσεις, και τώρα είναι «Εταίροι μας» στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο ρόλος αυτών των Μεγάλων Δυνάμεων, που αποτελούν ιστορικές αποικιοκρατικές αυτοκρατορίες, είναι φανερός (και) κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή: όχι μόνον άλλαξαν πλευρά χωρίς ενδοιασμούς, υποστηρίζοντας την Τουρκία (που εκείνη την ώρα εξυπηρετούσε τα συμφέροντά τους, όπως μέχρι πριν λίγο καιρό η Ελλάδα), αλλά, το πιο φρικτό, εγκατέλειψαν τον άμαχο ελληνικό πληθυσμό της Σμύρνης να κατασφαγεί από τους Τσέτες (τους βάρβαρους Τούρκους μαχητές που δεν ανήκαν στον τακτικό στρατό), εμποδίζοντας ακόμη και τους απελπισμένους φυγάδες που έπεφταν στη θάλασσα να ανεβούν στα αραγμένα πλοία τους!

Το δεύτερο είναι ο ρόλος της ελληνικής πολιτικής (αλλά και στρατιωτικής) ηγεσίας, η οποία βαρύνεται τουλάχιστον με ασυγχώρητα λάθη κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας, λάθη που το ένα μετά το άλλο οδήγησαν στην Καταστροφή. Παρόμοια είναι η στάση των ελληνικών κυβερνήσεων και στη συνέχεια, μέχρι και σήμερα, που κάθε φορά δυστυχώς αποδεικνύονται κατώτερες των περιστάσεων.

Και το τρίτο δίδαγμα, πιο ελπιδοφόρο, είναι ότι και τότε, όπως και σε κάθε στιγμή της ελληνικής ιστορίας, και βεβαίως και σήμερα, εμφανίστηκαν φωτεινές εξαιρέσεις, που προσπάθησαν να περισώσουν ό,τι απέμεινε από την τιμή και την αξιοπρέπεια, όχι μόνο των καταδιωγμένων Μικρασιατών αδελφών μας, αλλά του Ανθρώπου γενικώς. Τρεις τέτοιες φωτεινές περιπτώσεις είναι, 

• σε πνευματικό επίπεδο, ο διεθνούς φήμης κορυφαίος μαθηματικός Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή(1873-1950), ο οποίος, με πρόσκληση του Ελ. Βενιζέλου,οργάνωσε το Ιωνικό Πανεπιστήμιο της Σμύρνης, στο οποίο παρέμεινε μέχρι τέλους με κίνδυνο της ζωής του και διέσωσε τη βιβλιοθήκη του και μεγάλο μέρος από τον επιστημονικό του εξοπλισμό (τα οποία δώρισε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών), και 
• σε στρατιωτικό και αργότερα πολιτικό επίπεδο ο συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας (1883-1953), ο έντιμος άνθρωπος, που έλαμψε με το ήθος του κατά τη διάρκεια της Μικρασιατική Εκστρατείας, στη συνέχεια αποδείχθηκε επικίνδυνος για το σαθρό πολιτικό σύστημα της εποχής του και τις επόμενες δεκαετίες προσπάθησε με την πολιτική δράση του να επιφέρει θετικές αλλαγές στην Ελλάδα, όμως οι προσπάθειές του προσέκρουσαν στις τρεις αθεράπευτες «πληγές» της φυλής μας: τη διχόνοια, τη μικροψυχία και την υποτέλεια στους ξένους·
• τέλος, σε εκκλησιαστικό επίπεδο, ο άγιος νεομάρτυρας Χρυσόστομος, μητροπολίτης Σμύρνης (1867-1922), ο οποίος, αφενός, στάθηκε υποδειγματικός ποιμένας και οδηγός του τουρκοκρατούμενου Ελληνισμού της μητρόπολής του και, αφετέρου, παρέμεινε στη θέση του υποδεχόμενος το βέβαιο και προδιαγεγραμμένο μαρτύριό του – ένα φρικτό μαρτύριο στα χέρια του έξαλλου τουρκικού όχλου – και θυσίασε τη ζωή του υπέρ του λαού του (ως άλλος Γρηγόριος Ε΄), παρά τις προτάσεις που του έγιναν και τη δυνατότητα που του δόθηκε να αποχωρήσει.

Η γνώση της ζωής και του έργου των τριών αυτών προσωπικοτήτων – δεν είναι οι μόνες – μπορεί αναμφίβολα να εμπνεύσει κάθε ψυχή να βαδίσει «κόντρα στον καιρό» και να κάνει τον ανήφορο της Ιστορίας, αν μη τι άλλο, λιγότερο δυσβάστακτο. Και τέτοιες προσωπικότητες, φίλοι και συμπατριώτες μας, άντρες και γυναίκες, καλούμαστε να είμαστε εμείς και τα παιδιά μας – ώστε κάποια στιγμή να μετατοπιστεί ο άξονας της πραγματικότητας προς το καλύτερο.

Επίλογος: Για την πορεία μας προς το μέλλον

Το άρθρο αυτό δεν γράφεται για να αποτελέσει μνημόσυνο για τα όνειρα και τις συμφορές του παρελθόντος μας. Γράφεται κυρίως για να υψώσει μια σημαία – ένα κάλεσμα αυτογνωσίας και ανατροπής, κάλεσμα προσωπικής και συλλογικής κινητοποίησης του καθενός μας και όλων μαζί, για τη θεραπεία των τραυμάτων του παρελθόντος που στοιχειώνουν το σήμερα και παρεμποδίζουν το αύριο.

Ας γνωρίσουμε την ιστορία και τον πολιτισμό μας. Ας συνειδητοποιήσουμε σε ποιους οφείλουμε τι, ποια είναι τα ελαττώματα και τα μειονεκτήματα του λαού μας (ώστε να τα αποφύγουμε), ποια τα προτερήματά μας, ώστε να τα καλλιεργήσουμε και να τα αξιοποιήσουμε. Ας συνειδητοποιήσουμε ποιοι είναι οι φίλοι μας, για να τους τιμήσουμε, να τους προσκαλέσουμε ως συνοδοιπόρους, μα και να στεκόμαστε δίπλα τους στις δικές τους δύσκολες στιγμές, ποιοι είναι οι εχθροί μας και πώς πάλεψαν εναντίον τους οι πρόγονοί μας – είτε με το όπλο στο χέρι είτε με την πένα – πώς νικήθηκαν, πώς υπερίσχυσαν. Και ας πορευτούμε στο μέλλον, όχι ως κατατρεγμένοι, αλλά ως παιδιά μαχητών, που δεν θα το βάλουμε κάτω, για την ελευθερία, την αξιοπρέπεια και την προκοπή τη δική μας, των παιδιών μας και τελικά όλης της οικουμένης.

Θεματική Ομάδα Παιδείας και Πολιτισμού της ΝΙΚΗΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(*) Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι καταγόμενοι από τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας είναι, μεταξύ άλλων, ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος (δηλ. καταγόμενος από την Έφεσο), ο Θαλής ο Μιλήσιος (από τη Μίλητο) και οι συμπατριώτες του Αναξίμανδρος και Αναξιμένης, ο Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος (από τις Κλαζομενές), ο Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος (από την Κολοφώνα), ο Ίππαρχος ο Νικαεύς (από τη Νίκαια της Μ. Ασίας)κ.π.ά.

(**) Από τους αναρίθμητους αγίους που κατάγονται από τη Μικρά Ασία, επιλέγουμε 20 (ή μάλλον 21) από τους γνωστότερους. Έτσι, από διάφορες περιοχές της Μικράς Ασίας κατάγονται (και εκεί έζησαν και έδρασαν και πολλοί από αυτούς μαρτύρησαν) ο άγιος Γεώργιος, ο άγιος Νικόλαος, ο άγιος Μάμας, η αγία Κυριακή, ο άγιος Βλάσιος (επίσκοπος και γιατρός), ο άγιος Χαράλαμπος, ο άγιος Παντελεήμων, οι άγιοι Κήρυκος και Ιουλίττα, ο Μέγας Βασίλειος, ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης, η αγία Μακρίνα, η αγία Ειρήνη Χρυσοβαλάντου, ο άγιος Αντίπας της Περγάμου, ο άγιος Πολύκαρπος Σμύρνης, η αγία νεομάρτυς του 18ου αιώνα Ελένη της Σινώπης, βεβαίως οι σύγχρονοι άγιοι Αρσένιος ο Καππαδόκης, Παΐσιος ο Αγιορείτης, Σοφία η Ασκήτρια της Κλεισούρας Καστοριάς και Ιάκωβος ο εν Ευβοία και πλήθος άλλων – χωρίς να συνυπολογίσουμε τους αγίους νεομάρτυρες της Μικρασιατικής Καταστροφής, όπως ο άγιος Χρυσόστομος, επίσκοπος Σμύρνης, και οι άγιοι επίσκοποι Γρηγόριος Κυδωνιών, Αμβρόσιος Μοσχονησίων, Προκόπιος Ικονίου και Ευθύμιος Ζήλων, που σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους.

(***) Κορυφαίοι Έλληνες λογοτέχνες μικρασιατικής καταγωγής είναι ο Γιώργος Σεφέρης, ο Ηλίας Βενέζης, ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο Στρατής Δούκας, η Διδώ Σωτηρίου και η αδελφή της Έλλη Παππά, ο Φώτης Κόντογλου, αλλά και ο Τάσος Αθανασιάδης, η Μαρία Ιορδανίδου, ο Δημήτρης Ψαθάς κ.π.ά.Μικρασιάτες ήταν ο Κωνσταντίνος και ο Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος, ο Μανώλης Ανδρόνικος, ο Κάρολος Κουν, ο Κορνήλιος Καστοριάδης κ.π.ά.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: © Wikipedia