Τι ήταν η βυζαντινή οικουμένη;

Στην ερώτηση, ποιος ήταν ο πρώτος και ποιος ο τελευταίος αυτοκράτορας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας τι θα απαντούσαμε άραγε; Αν θα απαντούσαμε σωστά για τον πρώτο με τον Ιούλιο Καίσαρα, ίσως να δυσκολευόμασταν να απαντήσουμε για τον τελευταίο, που δεν ήταν άλλος από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Έχοντας λοιπόν κατά νου πως το βυζάντιο, -όρος δυτικός ο οποίος εισήχθη τον 16αιώνα από Γερμανούς μελετητές - δεν ήταν τίποτα άλλο παρά η Ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία, μπορούμε να αντιληφθούμε την ακτινοβολία και την σημασία της στον τότε γνωστό κόσμο.

Ήδη από τον 5ο αιώνα και μετά, ορδές βαρβαρικών φύλων κατακλύζουν την δυτική Ευρώπη και το δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας καταρρέει. Έτσι δημιουργείται το βασίλειο των Φράγκων και άλλα κατά τόπους βασίλεια με κυρίαρχο μοντέλο διοίκησης την φεουδαρχία. 

Στην Ανατολή όμως, η αυτοκρατορία ήκμασε και παρήγαγε μία σειρά από επιτεύγματα στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη εν γένει, στην γραμματεία και την ποίηση, στις επιστήμες με κυρίαρχο παράδειγμα την ιατρική και άλλα. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία από την ίδρυση της βασιζόταν στην ιδέα της «αιώνιας πόλης». Με άλλα λόγια η Ρώμη θα βασίλευε αιώνια και θα κυριαρχούσε πάνω σε όλο τον κόσμο. Οι πολίτες της Κωνσταντινούπολης, όντας κληρονόμοι αυτής της αιώνιας καταβολής προσέδωσαν και έναν μεταφυσικό χαρακτήρα πλέον στην ύπαρξη της αυτοκρατορίας μετά τον εκχριστιανισμό της. Η αυτοκρατορία δεν μπορούσε να χαθεί ούσα η ίδια το μέσο για την επίτευξη του θείου σκοπού και της διάδοσης του ευαγγελίου. Με αυτόν τον τρόπο οι βυζαντινοί αντιλαμβανόντουσαν εαυτούς ως Ρωμαίους, οι οποίοι ως κοινή βάση είχαν το ρωμαϊκό δίκαιο, την ορθόδοξη πίστη και την ελληνική γλώσσα από τον 7ο αιώνα και μετά. Η ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη είχε από μόνη της οικουμενικό χαρακτήρα. Μία παγκοσμιότητα δηλαδή που την έθετε σε τροχιά επικοινωνίας και σχέσεων με όλους τους άλλους λαούς που δεν ανήκαν σε αυτήν. Αυτή ήταν η βυζαντινή οικουμένη και έτσι αντιλαμβανόντουσαν τον κόσμο οι κάτοικοι της Ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.